SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
230
KRIPTOLOGIYADA AES SHIFRLASH ALGORITIMI TUZILISHI VA
ISHLASHI
Kalbayev Davran Niyetbayevich
Mirzo Ulugʻbek nomidagi
Oʻzbekiston Milliy universiteti
Amaliy matematika(sohalar boʻyicha)
yoʻnalishining 1-kurs migistratura talabasi
davranqalbaev@gmail.com
tel: +99893 365 08 06
https://doi.org/10.5281/zenodo.10296141
Anotatsiya:
AES(Advenced Encryption Standard) dunyodagi eng mashhur
va eng keng tarqalgan maxfiy kalit kriptotizimidir. Bu bugungi kunda koʻplab
real dunyo ilovalarida ma'lumotlarni shifrlash
va shifrini ochish uchun
ishlatiladigan kuchli simmetrik blokli shifrdir.
Kalit soʻzlar:
SubByts, shiftRows, MixColumns, AddRoundKey, shifr,
deshifr, akislantirish
AES(Advenced Encryption Standard) dunyodagi eng mashhur va eng keng
tarqalgan maxfiy kalit kriptotizimidir. Bu bugungi kunda koʻplab
real dunyo
ilovalarida ma'lumotlarni shifrlash va shifrini ochish uchun ishlatiladigan kuchli
simmetrik blokli shifrdir. Internetdagi deyarli barcha xavfsiz ulanishlar
kriptotizim sifatida AES dan foydalanadi. Shifr 1997-2000 yillarda davom etgan
AES algoritmni NIST (Milliy standartlar va texnologiyalar instituti) tomonidan
otkazilgan XXI asrning ma‘lumotlarni kriptografik muhofazalovchi yangi
shifrlash algoritmi standartini qabul qilish maqsadida tanlovda yengib chiqdi.
AES algoritimi Vinsent Rijmen va Joan Daemen tomonidan 1998
yilda ishlab
chiqilgan Rijndael algoritmiga asoslangan. 2000 yilda yangi shifrlash standarti
sifatida oldingi DES (Data Encryption Standard) shifrini oʻrniga AES shifr
algoritimi tanlangan.
DES (IBM tomonidan ishlab chiqilgan) 1970-yillardan
beri shifrlash
standarti sifatida foydalanilgan va oʻsha paytda xavfsiz deb hisoblangan, ammo
hisoblash quvvati ortib, yangi hujumlar paydo boʻlishi bilan u keyinchalik
buzilgan deb hisoblangan. Bu,
birinchi navbatda, atigi 56 bitdan iborat boʻlgan
kichik kalit uzunligi bilan bogʻliq boʻlib, uni osonlikcha oʻzgartirish mumkin edi,
ammo DES algoritmining oʻzida ham ba'zi zaif tomonlari borligi koʻrsatildi. Milliy
xavfsizlik agentligi (NSA) va Milliy standartlar byurosi (NBS) IBMning DES
versiyasining biroz oʻzgartirilgan versiyasini ba'zi tasniflangan elementlar
dizayni bilan tanlaganligi sababli shifrning shifrlash
standarti sifatida qanday
tanlanganligi haqida ham ba'zi tortishuvlar mavjud edi. Bundan tashqari, DES
