46
Qeyri-polyar
mayelərin
di
elektrik
nüfuzluğunun
temperaturdan asılılığı onların vahid həcmdəki molekulların
azalmasından, yəni sıxlığının azalmasından asılıdır.
Bərk dielektriklərin dielektrik nüfuzluğu
Bərk dielektriklərin struktur xüsusiyyəti çox müxtəlif
olduğundan onların dielektrik nüfuzluğunun qiyməti də
müxtəlif olur. Bərk dielektriklərdə polyarlaşmanın bütün
növləri mümkündür.
Ən kiçik dielektrik nüfuzluğuna malik bərk dielektriklər
qeyri-polyar molekullardan ibarət olan və yalnız elektron
polyarlaşmasına malik dieletriklərdir.
Cədvəl 2.3–də bəzi qeyri-polyar bərk dielektriklərin
dielektrik nüfuzluğu göstərilmişdir.
Qeyri – polyar dielektriklərin
dielektrik nüfuzluğu və sınma əmsalı (20
0
S-də)
Cədvəl 2.3
Material
N
n
2
Parafin
1,43
2,06
1,9-2,2
Polistirol
1,55
2,40
2,4-2,6
Kükürd
1,92
3,69
3,6-4,0
Almaz
2,4
5,76
5,6-5,8
2.7. Dielektriklərin itki bucağı
Dielektriklərin itki buçağı (
)
tutum dövrəsində
cərəyanla gərginlik arasındakı faza bucağını (
)
90
0
–yə
tamamlayan bucağa deyilir. Dielektriklərin itkiləri çox olduqca
47
bucağı kiçik olur. Dielektrik itki bucağı
və onun
funksiyası tg
böyük qiymət alır. İdeal dielektrik üçün belə
dövrədə
=90
0
,
=0 olduğundan tg
=0 olur.
Dielektriklərin xüsusiyyətini onun elektrik sahəsi təsiri
altında səpələnən enerji–dielektrik itki bucağı, eləcə də, bu
bucağın tg-lərinin xüsusiyyətləri ilə ifadə edirlər. tg
nə
qədər kiçik olarsa dielektrik itkiləri də bir o qədər az olur,
dielektrik yüksək keyfiyyətli olur.
Müasir elektrik izolyasiya materialları üçün tg
=
0,0001-0,5 hüdudundadır. tg
-
nın qiyməti kiçik
olarsa
dielektrikdə enerji itkisi az olar. Enerji itkisi dielektrikin
qızmasına və onun sıradan çıxmasın təsir göstərir.
Şəkil 2.16.
Dielektriklərdə cərəyanların vektor diaqramı
Dielektrik itkisi dielektrikə güclü elektrik sahəsi təsir
etdikdə dielektriklərdə dielektrik qızması ilə,
vahid zamanda
onda səpələnən enerji ilə xarakterizə olunur. Dielektriklərdə
enerji itkiləri sabit və həm də dəyişən gərginlikli sahənin
təsirindən yarana bilər. Belə ki, materiallarda deşilmə
gərginliyinin təsirindən keçiricilik yaranır. Dielektriklər
48
dəyişən cərəyanın təsiri altında olarkən axın elektrik
keçiriciliyindən başqa bir çox digər səbəblərdən də elektrik
itkiləri yaranır. Elektroizolyasiya materiallarında dielektrik
itkiləri, vahid həcmdə səpələnmə gücü, yaxud xüsusi itkilərlə
xarakterizə edilir.
tg
kəmiyyəti, dielektrik nüfuzluğu
kəmiyyəti kimi
dielektrikin temperaturundan və ona verilən dəyişən gərginliyin
tezliyindən asılıdır.
Dielektrik itkiləri müxtəlif dielektriklər üçün müxtəlif
olub onların aqreqat vəziyyətindən asılıdır. Mayelərdə
dielektrik itkiləri onların tərkibindən asılıdır. Tərkibində
qarışıq olmayan qeyri-polyar mayelərdə elektrik keçiriciliyi
azdır, deməli dielektrik itkiləri də azdır. Məsələn, təmizlənmiş
kondensator yağında tgδ
0,0002-dir.
Praktikada
elektrik
qurğularında
istifadə
olunan
dielektrikin keyfiyyətinə müəyyən müddətdən bir güc itkisini
P
a
və ya tgδ-nı ölçməklə nəzarət olunur. Dielektrik itgisi MD -
16 və ya P525 tipli dəyişən cərəyan körpusu ilə ölçülür.
