See discussions, stats, and author profiles for this publication at

168 
 
Nanomaterialların qeyri-adi xassələri ölçülərin 100 nm - 
dən kiçik qiymətlərində ortaya çıxan və kvant mexanikası 
qanunlarına tabe olan kvant effektləri ilə sıx bağlıdır. Kvant 
tipinin diametri azaldıqca kvant effektləri güclənir.
Yarımkeçiricilərdə kvant effektləri artıq 100 
nm 
- də 
özünü göstərir və diametr azaldıqca daha da güclənir. 
2 növ ölçü effektl effektlərinin varlığı müəyyən 
edilmişdir: daxili və xarici. Daxili effektlər həm ayrı-ayrı 
zərrəciklərin, həm də özbaşına qablanma nəticəsində yaranan 
“ansamblların” məxsus olduğu səthi və həcmi dəyişikliklər ilə 
sıx bağlıdır. Xarici effektləri isə daxili effektlərdən asılı 
olmayan xarici sahəyə və ya təsir qüvvəsinə verilən “cavab” 
kimi qiymətləndirmək olar. 
Nanokristalın 3 növü mövcuddur: 
► 
kvant çuxurları
; 
► 
kvant naqilləri; 
►
kvant nöqtələri
. 
Əgər nümunənin ölçüləri bir istiqamətdə nanometr 
diapazonunda, digər 2 istiqamətdə isə böyük makroskopik 
diapazondadırsa, alınan quruluş 
kvant çuxurları
adlanır. 
Kvant çuxurları hazırlamaq üçün bir neçə mükəmməl 
texnoloji üsul işlənmişdir və ən yaxşı nəticələr molekulyar–şüa 
epitaksiya üsulu ilə hazırlanmış kvant heteroquruluşlarda 
alınmışdır. Heteroquruluşlar müxtəlif materiallar əsasında 
hazırlana bilər. Lakin, kvant çuxurları yaratmaqüçün ən 
münasib materiallar GaAs birləşməsi və nisbətən enli zonalı 
Al
x
Ga
1–x 
As (x=0,15÷0,35) bərk məhluludur.
Hazırda kvant 
çuxurları lazerlər, elektronların yürüklüyü yüksək olan 

169 
tranzistorlar yaratmaq üçün geniş istifadə edilir. Kvant 
çuxurları əsasında infraqırmızı fotodetektorlar hazırlanır. 
Nümunənin ölçülərini hər 3 istiqamətdə nanometr 
diapazona qədər kiçiltdikdə alınan quruluş 
kvant nöqtələri
olacaq.
Kvant nöqtələri təcrid olunmuş sıfırölçülü (0D) 
nanoobyektlərdir, yükdaşıyıcıların hərəkəti hər üç istiqamətdə 
məhduddur.
Kvant nöqtələrini bəzən “süni atomlar” 
adlandırırlar. Kvant nöqtələri az sayda atomlardan təşkil 
olunmuşdur və bu mənada onlara atom klasterləri və 
nanometrik ölçülü kristallar daha yaxındır. 
Nümunənin 
ölçüləri 
2 
istiqamətdə 
nanometr 
diapazonunda, 
bir 
istiqamətdə 
isə 
makroskopik 
diapazondadırsa, belə quruluş 

Download 4,11 Mb.