Orientasiya mexanizmlari
Detallarni bir biriga nisbatan o’qdoshligini to’g’rilashda ultratovushli
ta’sirga asoslangan orientasiya qiluvchi qurilmaning sxemasi keltirilgan. 36 a
rasmda vtulka 2 tayanch 3da erkin harakatlanadi. Valik 1 ham suzuvchi 4 vtulkaga
erkin o’rnatilgan. Tebranuvchi 5 yuqoridan pastga qarab tushayotib valikka ta’sir
etadi. Vibrasiya natijasida tebrangich valikni tebratib vtulkani teshigi tomon
orientasiya qilib unga tushiradi.
6.3 Taxlama yuklash qurilmalari
Ta’minlash mexanizmlarining ayrim elementlarini va ularniig mumkin
bo’lgan birikmalarini ko’rib chiqamiz.
Texnikada magazin - bir turdagi donali buyumlar joylanadigan idish,
moslama yoki bir korpusda birlashgan bir tipdagi elementlar to’plami.
Magazinli yuklash qurilmasi yig’gich, uzgich va ta’minlagichdan to’zi lgan;
yig’gichga detalni ishchi qo’lda qo’yadi, uzgich detalni bittalab uzatib turadi,
ta’minlagich esa detalni ish zonasiga jo’natib turadi. Magazinlarning novli, trubali,
shtirli, juvali, tebranma va boshqa tiplari mavjud.
Gorizontal truba magazinli mexanizm (6.3-rasm.) quyidagicha ishlaydi.
Surgich 2 ning quloqchasi mexanizm trubasining bo’ylama kesigiga kiradi, shunda
Yuk 1 zagotovkani uzgich 3 ga uzatadi. Uzgich ayni vaqtda ta’minlagich vazifasini
ham o’taydi. Zagotovka ta’minlagichni yuritma yordamida pastga surish yo’li bilan
uzatiladi.
166
Magazinli yuklash qurilmasining yana bir tipi podshipniklar xalqalarini
avtomatning ish zonasiga uzatish uchun ishlatiladi.
6.3-rasm. Ikki jo’vali Yuklash qurilmasi.
Magazinli yuklash qurilmalarida zagotovkalarning majburiy va o’z-o’zidan
uzatilish sistemalari ko’zda tutilgan.
6.4-rasmda zagotovkalar o’z-o’zidan uzatiladigan magazinli qurilmalar
sxemalari ko’rsatilgan. Yassi sirtli zagotovkalarni uzatish uchun rolikli qiya
transportyordan (6.4-rasm, a), valik tipidagi detallarni uzatish uchun kaskadli (6.4-
rasm, b), zanjirli (6.4-rasm, v) yoki diskli (6.4-rasm, g) magazinlardan
foydalaniladi.
Avtomatik yuklash qurilmalari detallarni vaqt bo’yicha ham, makon
bo’yicha ham o’zi joylaydi. Bunday qurilmalarning o’ziga xos tomonlari, ularda u
yoki bu tipdagi bunkerning borligidadir. Bunday qurilmalar bunkerli qurilmalar
deyiladi.
Sochiluvchan materiallarni idishsiz saqlashga mo’ljallangan, yukdan o’zi
bushaydigan idish bunker deyiladi. Yukdan o’zi bushashi uchun ko’pincha bunker
pastki qismining devorlari qiya qilib ishlanadi.
Materialning chiqishini rostlash uchun bunkerning pastki qismiga zatvorlar
va ta’minlagichlar qo’yilgan.
167
Zamonaviy bunker yuqori darajada avtomatlashtirilgan agregat bo’lib, unda
yukning ortilishi va bo’shatilishini boshqarib hamda bunkerning to’lish darajasini
nazorat qilib turadigan qurilmalar va boshqa zarur elementlar bor. Bunker
texnologik jarayonni avtomatlashtirish vositasi sifatida keng qo’llaniladi. Bunker
sferik, silindrik va konussimon shaklda bo’lib, po’lat, alyuminiy, qotishmalari va
polimer materiallardan ishlanadi. Oziq-ovqat mahsulotlari uchun bunkerlar
zanglamaydigan po’latdan tayyorlanadi. Bunkerning ichki yuzasi silliq bo’lishi
lozim.
6.4-rasm. Zagotovkalar o’z-o’zidan uzatiladigan magazinli qurilma.
a – rolikli, b – kaskadli, v – zanjirli, g – diskli.
Bunkerning sigimini oshirish maqsadida ko’pincha qo’shimcha bunker 3
(6.5-rasm) o’rnatiladi. Zagotovkalar avval qo’shimcha bunkerga yig’ib olinadi,
keyin zaslonka 2 ni ochib, asosiy bunker 1 ga o’tkaziladi.
Zagotovkalar uyub ortiladigan bunkerli Yuklash qurilmalari bunkerdan va
detalni kerakli vaziyatda qo’yish (orientirlash) va olish mexanizmlaridan to’zi
lgan. Detallarni bir necha o’qqa nisbatan orientirlash zarurligi bunkerli yuklash
qurilmasini murakkablashtiradi hamda qo’shimcha orientirlash mexanizmi
kiritishga to’g’ri keladi. Bundan tashqari, ba’zan bunkerning to’lib toshib ketishini,
detallarning tiqilib qolishini tekshiruvchi mexanizmlar ham kiritiladi.
Orientirlash va detallarni qamrab ushlash mexanizmlari bor bunkerli yuklash
qurilmalarining turli hillari: diskli, trubali, tebranma, sektorli va boshqa turlari
mavjud.
168
Bunkerli yuklash mexanizmining sxemasi 6.6-rasmda ko’rsatilgan. Detallar
5 bunker 4 ga solinadi va ular makonda dastlabki orientirlangandan so’ng yig’gich
3 ga tushadi. Yig’gich orientirlangan zagotovkalarning uzluksiz uzatib turilishini
ta’minlaydi. Zagotovkalar nov 2 bo’ylab ta’minlagich 1 ga keladi. Ta’minlagich
detalni dastgohning qisish qurilmasiga yoki boshqa funksional mexanizmga
uzatadi. Boshqarish sistemasi qurilmalar 6, 7, 8, 9 yordamida zagotovkalarning bir
hil vaqt oralig’ida uzatib turilishini ta’minlaydi.
Bunkerli yuklash qurilmalarida zagotovkalar faqat majburiy uzatiladi. 6.7-
rasmda bunkerli yuklash qurilmalarida zagotovkalar uzatilishining ba’zi sxemalari
keltirilgan. Zagotovkalar qaytma-ilgarilanma sikl bo’yicha (6.7-rasm, a) bunkerga
uYub joylanadi. Orientator titkich bunker ichida pastga va yuqoriga harakatlanib,
buyumlarni qamrab ushlaydi, orientirlaydi va ta’minlagich noviga uzatadi. Yassi
zagotovkalarni yuklashda (6.7-rasm, b) magnitli qamragichlari bor majburiy
aylanma harakatlantiriladigan diskli moslamadan foydalaniladi. Disk aylanganida
pastki magnit yassi zagotovkani tortib olib, uni aylantiradi va ta’minlagich noviga
uzatadi. Magnitli diskka zagotovkalar bunkerdan nov orqali keladi.
6.5-rasm. Qo’shimcha bunkerli bunker sxemasi.
Keyingi paytlarda bunkerli tebranma yuklash qurilmalari keng qo’llanilyapti
(6.7-rasm, v). Zagotovkalar tebranma bunkerga solingandan so’ng bunker bilan
birga tebranib, ta’minlagichga tushadi. Zagotovkalar yuklangan bunkerni
elektromagnitli yuritma prujinalar orqali tebratadi. Tebranma bunker sferik seg-
ment, kesik konus yoki silindr shaklida bo’lishi mumkin. Spirallarga o’rnatilgan
169
orientirlovchi plastinalar tartibsiz yuklangan zagotovkalarni ish zonasiga aniq bir
vaziyatda yo’naltirib turadi.
6.6-rasm. Dastgohning ishChi zonasiga donali zagotovkalarni
uzatib turadigan avtomatik qurilma sxemasi.
Ba’zan taxlama yuklash qurilmalari yuklash qurilmalarining ayrim turiga
ajratiladi. Bunday qurilmalarda ham, magazinli qurilmalardagi kabi zagotovkalar
bir-birining ustiga qo’lda taxlanadi. Qurilma (6.8-rasm) idish 1, qamragich 2,
ta’minlagich 4 va yig’gich 3 dan to’zi lgan. Idishning pastki qatoridagi
zagotovkalar qamragich yordamida yig’gichga, u erdan ta’minlagichga va
avtomatning ish zonasiga tushadi.
6.7-rasm. Qaytma-ilgarilanma (a), magnitli (b), tebranma (v),
bunkerli Yuklash qurilmalarining sxemalari.
Taxlama yuklash qurilmalari yuk o’zi yuklanadigan, qisman o’zi
yuklanadigan va majburiy yuklanadigan bo’ladi. (6.9-rasm, a) yuk o’zi
170
yuklanadigan taxlama yuklash qurilmasi ko’rsatilgan. Val tipidagi zagotovkalar o’z
og’irligi ta’sirida pastga tushadi va ta’minlagich qamragichiga keladi. Yuklash
paytida zagotovkalar oldindan orientirlangan bo’ladi.
6.8-rasm. Taxlama Yuklash qurilmasi.
Qisman o’zi yuklanadigan qurilmalarda (6.9-rasm, b) zagotovkalar
plastinalari bor trubaga solinadi. Truba aylanganda zagotovkalar truba bo’ylab
kesikka tomon suriladi, u erdan ta’minlagichning qamragichiga tushadi. Yuk
majburiy yuklanadigan sxemada zagotovkalar taxlami bunkerga joylanadi va
zagotovkalarning pastki katori lentali transportyor bo’ylab ta’minlagichning
qamragichiga tushadi (6.9-rasm, v).
6.9-rasm. Taxlama Yuklash qurilmalarining tiplari:
A – yuk o’zi yuklanadigan; b – yuk o’zi qisman yuklanadigan;
v – yuk majburiy yuklanadigan.
Zagotovkalarning ish zonasiga avtomatik tarzda uzatilish sxemalari
turlichadir (6.10-rasm). Zagotovka ortiqcha bosim ta’sirida (6.10-rasm, a) yoki
171
stolning mexaniq tebranma harakati ta’sirida (6.10-rasm, b) surilishi mumkin.
6.10-rasm, a da ko’rsatilgan sxemadan farqli ravishda plunjerli sxemada (6.10-
rasm, v) ortiqcha bosim ta’sirida plunjer suriladi: u zagotovkani ish zonasiga itarib
kiritadi. Bu holda ikkala sxemadan ham foydalaniladi: yuk o’zi yuklanadigan
sxemada zagotovkalar plunjerga tomon vertikaliga siljiydi; yuk majburiy
yuklanadigan sxemada-zagatovkalarni plunjer surgichi ish zonasiga itarib kiritadi.
6.10-rasm, g va d dagi sxemalarda zagotovkalarning vibrasion va friksion usullarda
surilishi ko’rsatilgan.
6.10-rasm. Zagotovkalarni avtomat ishchi zonasiga ortiqcha bosim
ta’sirida (a), mexaniq tebranma harakatlar ta’sirida (b),
plunjer yordamida (v), vibrasion (g), friksion (d) usullarda majburiy uzatilish
sxemalari.
Vibrasion usulda qiya yuza titraganida zagotovka pastga suriladi, ikkinchi
usulda esa podshipnik xalqasi tipidagi zagotovkalar ishqalanish kuchi ta’sirida
ta’minlagich tomonga suriladi. Inqalanish kuchi xalqa sirti bilan tayanch roliklarda
harakatlanayotgan taranglash tasmasi orasida hosil bo’ladi.
172
6.11-rasm. Pnevmatik bunker sxemasi.
Zagotovkalarni novdan bevosita dastgoh shlindeliga yoki nazorat
avtomatning o’lchov pozitsiyasiga uzatish uchun ta’minlagichlar deb ataladigan
mexanizmlardan foydalaniladi (6.11-rasm). Ta’minlagichda qamragich bo’lib, u
orientirlangan zagotovkani oladi va uni ish pozitsiyasiga o’rnatadi. Ta’minlagich
mexanizmining shakli va konstruksiyasi juda hilma-hildir. Harakat harakteriga
ko’ra
ta’minlagichlar
qaytma-ilgarilama,
tebranma,
aylanma
va
kombinatsiyalangan tarzda harakatlanadigan ta’minlagichlarga bo’linadi. 6.11-
rasm a da qaytma-ilgarilama va aylanma harakatlanadigan ta’minlagichlar
ko’rsatilgan.
Ba’zan taxlama yuklash qurilmalari yuklash qurilmalarining ayrim turiga
ajratiladi. Bundan qurilmalarda ham, magazinli qurilmalardagi kabi zagotovkalar
bir-birining ustiga qo’lda taxlanadi. Qurilma (6.11-rasm) idish 1, qamragich 2,
ta’minlagich 4 va yig’gich 3 dan to’zi lgan. Idishning pastki qatoridagi za-
gotovkalar qamragich yordamnda yig’gichga, u erdan ta’minlagnchga va
avtomatning ish zonasiga tushadi.
173
Bunker diametri detallarning o’lcham va kostruksiyasi hamda bir martalik
yuklanish qiymatidan kelib chiqib tanlanadi. Bir biriga mexaniq kiyishib va ulanib
qolmaydigan detallar uchun silindr bunkerning ichki diametri quyidagiga teng
| 