3.2 Tadqiqot usuli
Standartlashtirilgan va shaffof holatga keltrilgan (5+0.01) qalinlikda va hajmiy o’lchami 10x10x5mm2 bo’lgan namunaning optik spektrlari olindi. Yutilish spektrida boshlang’ich holatda ko’rinish sohada shaffof ekanligi ma’lum bo’ldi. So’ngra bu namunalar Co60 manbaidan gamma nurlar bilan nurlantirilib yana spektri olinadi. Yutilish spektrida Gauss usulida taqsimoti qurilganda radiatsiya hosil qilingan yutilish sohalariga ajratildi.Bu 320nm ga maksimumi to’g’ri keladi. Barcha tekshirilgan namunalarda radiatsiya hosill qilgan yutilish sohalari kuzatildi.Faqat ularning amplitudalari turlicha edi.Yutilish spektri asosida nuqson hosil bo’lish kinetikasi taqqoslash natijasida ko’rinish sohasida radiatsion otjan nuqsonlarni kamayishi ma’lum dozaga yetgach OF-4da ko’proq namoyon bo’ladi.OF-6 esa kamroq. OF-6 da shaffofligini oshirish maqsadida tarkibiga Al2O3 kiritilgan.OF-4 da esa yo’q.
Demak OF-6 dagi Al2O3 ning valentligi o’zgarishi evaziga radiatsion otjig kamayishi ya’ni As ioning valentligi o’zgarishi evaziga zaryad ko’chishi ro’y beradi.
Bu yerda [As3+] teshik tabiatli markaz.
500 nm atrofida hosil bo`lgan yutilish palasasini ham botoli shishalardagi kabi teshik tabiatli markaz bilan bog`lash mumkin.
markazlar.
320 nm oraliqda xosil bo’ladigan, yani radiatsiya ta’sirida vujudga kelgan yutilish polosasi, xususiy yutilish polosasi bo’lib [BO3] ko’rinishda, chunki bu sohada elektronni tutib qoluvchi markaz hosil bo’lishi energetik jihatdan qulayroq.
10-rasm Radiatsiya ta’sirida OF-6 ning optik zichhliklarning o’zgarishining farqi. 1. nurlantirilmaganda, 2 va undan keyingilari nurlantirilganda
Optik yutilish spektrlarini olingan gamma lyuminessensiya spektri rasm bilan taqqoslash natijasida hosil bo’ladigan markazlar tabiati to’g’risida fikr yuritish mumkin.
U holda GL ni elektron-teshik rekombinatsion jarayon ko`rinishda tavsiflash mumkin.
bu yerda e-erkin elektron ionizatsion jarayon evaziga radiatsiya hosil qilgan. Bu mexanizm radiatsion-optik jarayon mexanizmi, adabiyotlarda mavjud generatsion rekombinatsion modellarga mos keladi. Bu modelga asosan energiyasi 6ev
(=320 nm) atrofida tanlab yutilish ro`y beradi va ko’chib yuruvchi elektronlar hosil bo`lib nurlanishsiz o`tishlar amalga oshadi, hamda ularning teshiklar bilan rekombinatsiyasi natijasida =400-500 nm oralig`ida lumenisensiya vujudga keladi. Birinchi reaksiyaning amalgam oshishi uchun ko`priksimon bog`lanishda bo`lmagan kislorod eshtirok etishi kerak, bunday kislorod radiatsiya ta`sirida kuchsiz bog`lanishga ega bo`lgan Pb-O ga radiatsiya ta’sirida vujudga keladi.
bu reaksiya nokristall strukturaga ega bo`lgan moddalarda keng yutilish sohalarini hosil qilishi bilan farqlanadi.
O`zgaruvchan valentli ni oz miqdorda shisha kiritish, shisha matrisasi strukturasining bir jinslilikni oshiradi. Ya`ni kislorod vakansiya tipidagi nuqsonlarni kamaytiradi.
Aniqlangan radiatsiya hosil qiluvchi yutilish sohalari 320 nm va 520nm [BO3] va [AlO4] poliedrlarda lokollashgan rang markazlari bo`lib yaqin tartib strukturasining o`zgarishini xarakterlaydi.
11-rasm. OF-4 va OF-6 ning optik yutilish spektri
Radiatsion optik jarayonlarning ketma-ketligini va dinamikasini quyidagi modellashgan tasavvurlga asosan tushunish mumkin.
Tarkibiga asosan OF-4 da Al2O3 eng kam bo’lib, PbO eng ko’p. OF-6 da esa aksincha Al2O3 eng ko’p bo’lib PbO eng kam, yani ular [PbO]:[ Al2O3] nisbat bilan farqlanadi.
Balki shu nisbat OF-4 ga gamma lyuminessensiyani intensivligi kamligini belgilaydi.
Nisbat [PbO]:[ B2O3] modifikatsiya vazifasini bajaruvchi, ortishi evaziga ko’priksimon bo’lmagan kislorod vakansiya V(O) hosil bo’lishi ortadi. O’z navbatida elektron tutib qoluvchi markazlar [BO3]e- ortadi. Bu hodisasiga asosan 320 nm va 550 nm sohalarda radiatsiya hosil qiluvchi qo’shimcha yutilish polosalarni ortishini izohlash mumkin. Ranglanish markazlari
ko’rinishda bo’lib, teshik tabiatlidir.
Shisha tarkibiga o’zgaruvchan valentli kam miqdorda kiritish (~0,3 mas%) shishalar matritsasi struktkrasining bir jinsligini orttiradi va kislorod vakansiyalari kabi markazlarni kamaytiradi.
Aniqlangan radiatsiya ta’sirida hosil bo’ladigan qo’shimcha yutilish polosalari 320 nm va 550 nm. Murakkab bo’lgan [BO3] va [AlO4] poliedrlarga lokallashgan ranglanish markazlari bo’lib yaqin tartibda strukturaning o’zgarishini xarakterlaydi.
XULOSA
-
320 nm va 550 nm sohada radiatsiya hosil qiladigan markazlarining ortishi vakansiya va ko’priksimon bo’lmagan kislorodda ranglanish markazlarining hosil bo’lishiga olib keladi.
-
Bu ranglanish markazlari teshik turda lar.
-
Yutilishning uzun to’lqin tomon siljishi ya’ni nm siljishi nurlanish dozasiga nisbatan yaqin tartib B-O bog’lanish orasidagi masofaning ortishi evaziga bo’lishini ko’rsatadi. Bu esa sistema matritsasining kengayishiga olib keladi ya’ni yaqin tartib strukturasi o’zgaradi.
-
O’zgaruvchan variantli (As3+As5+) ni kam miqdorda (~0,3 mas%) shisha tarkibiga kiritish bir jinsliligini oshiradi, kislorod vakansiyalari kamayadi.
-
Shishalarning optik o’zgaruvchanligini ortishi uchun ular tarkibiga o’zgaruvchan valentli elementlar kiritish kerak.
| 