|
-mavzu: Ijtimoiy tarmoqlarda axborot hurujlari va tahdidlar
|
| bet | 30/73 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 37,34 Mb. | | #248646 |
Bog'liq Media savodxonlik umk 04 09 2023 066-mavzu: Ijtimoiy tarmoqlarda axborot hurujlari va tahdidlar
Reja:
Ijtimoiy tarmoq tushunchasi va uning mohiyati.
Ijtimoiy tarmoqlarning jamiyat hayotiga ta’sir muammolari.
Ijtimoiy tarmoqlarning jamiyatga funksional bog‘liqligi.
Ijtimoiy tarmoq — bu qiziqishlari oʻxshash yoki oflayn-aloqaga ega boʻlgan odamlar oʻrtasida muloqot qilish, tanishish, ijtimoiy munosabatlar yaratish uchun, shuningdek, koʻngilochar (musiqa va filmlar) va ish maqsadlarida ishlatiladigan onlayn platforma.
Roʻyxatda keltirilgan ijtimoiy tarmoqlarga qoʻshimcha ravishda Web 2.0 formatida quyidagi manba turlari mavjud:
Ijtimoiy xatchoʻplar (inglizcha: social bookmarking). Baʼzi veb-saytlar foydalanuvchilarga xatchoʻplar yoki mashhur veb-saytlar roʻyxatini boshqalar bilan baham koʻrish imkonini beradi. Bunday saytlardan umumiy qiziqishlarga ega foydalanuvchilarni topish uchun ham foydalanish mumkin. Masalan: Delicious, Pinterest
Ijtimoiy kataloglar (inglizcha: social cataloging) ijtimoiy xatchoʻplarga oʻxshaydi, lekin akademik maqsadlarga qaratilgan boʻlib, foydalanuvchilarga ilmiy maqolalardan olingan iqtiboslarning maʼlumotlar bazalari bilan ishlash imkonini beradi. Masalan: Academic Search Premier, LexisNexis, Akademik universitet, CiteULike, Connotea.
Ijtimoiy kutubxonalar — bu sayt mehmonlariga oʻzlarining toʻplamlari, kitoblari, audio yozuvlari va boshqalarga havolalarni qoldirish imkonini beruvchi ilovalardir. Tizimni qoʻllab-quvvatlovchi tavsiyalar, reytinglar va boshqalar koʻzda tutilgan. Masalan: discogs.com, IMDb.com.
Ijtimoiy media omborlari — media fayllarni birgalikda foydalanish uchun saqlash xizmati. Ularni ushbu serverlarda joylashgan fayllar turiga qarab tasniflash mumkin.
Ixtisoslashgan ijtimoiy tarmoqlar. Odamlarni maʼlum mezonlarga koʻra birlashtiradi (masalan, yoshi, jinsi, dini, maʼlum sevimli mashgʻulotlari va boshqalar).
Professional ijtimoiy tarmoqlar professional mavzularda muloqot qilish, tajriba va axborot almashish, boʻsh ish oʻrinlarini qidirish va taklif qilish, biznes aloqalarini rivojlantirish uchun yaratiladi. Masalan: LinkedIn, Moy Krug, Professionali.ru.
Korporativ ijtimoiy tarmoqlar kompaniya faoliyatini tashkil etish va qoʻllab-quvvatlash muammolarini hal qiladi.
Hujjatlar bilan birgalikda ishlash uchun xizmatlar.
Geosotsial tarmoqlar foydalanuvchining geografik joylashuvidan kelib chiqib ijtimoiy aloqalarni oʻrnatish imkonini beradi. Bunday holda, turli xil geolokatsiya vositalaridan foydalaniladi (masalan, GPS yoki AlterGeo texnologiyasi kabi gibrid tizimlar), ular maʼlum bir foydalanuvchining hozirgi joylashuvini aniqlash va uning pozitsiyasini turli maskanlar va odamlarning joylashuvi bilan solishtirish imkonini beradi.
1803-1869-yillarda yashagan XIX asr rus yozuvchisi, faylasufi va jamoat arbobi Vladimir Odoyevskiy oʻzining 1835-yilda yozilgan „4338-yil“ tugallanmagan utopik romanida zamonaviy bloglar va umuman internetning paydo boʻlishini bashorat qilgan edi. Unda aytilishicha, „tanish uylar oʻrtasida magnit telegraflar joylashgan boʻlib, ular orqali uzoq masofada yashovchilar bir-biri bilan gaplashadi“, shuningdek, „koʻp xonadonlarda, ayniqsa yaxshi tanish boʻlganlar oʻrtasida“ nashr etiladigan "uy gazetalari " haqida: bu gazetalar "oddiy yozishmalar oʻrnini bosadi ", ularda „odatda egalarining sogʻligʻi yoki kasalligi haqida xabarlar va uydagi boshqa yangiliklari, soʻngra turli fikrlar, mulohazalar, kichik ixtirolar, shuningdek, qachon tushlikka chaqirilishi, baʼzan esa le menyu oʻrin oladi“.
Ijtimoiy tarmoqlarning eng avvalgi shakli elektron eʼlonlar taxtasi boʻlib, ularning birinchisini CBBS nomi ostida IBM xodimi U. Kristensen tomonidan 1978-yilda yaratilgan. 1983-yilda allaqachon dunyoda 800 ta, 1988-yilda esa 5000 ta elektron doskalar mavjud edi.
Internetda ijtimoiy tarmoqlar 1995-yilda Classmates.com AQSh portali paydo boʻlishi bilan mashhurlikka erisha boshladi. Loyiha juda muvaffaqiyatli boʻldi, bu keyingi sanoqli yillarda bir necha oʻnlab shunga oʻxshash xizmatlarning paydo boʻlishiga olib keldi. Lekin ijtimoiy tarmoq „portlash“ining rasmiy boshlanishi 2003-2004-yillarda AQShda LinkedIn, MySpace va Facebook ishga tushirilgani hisoblanadi. Internetning rus tilida soʻzlashuvchi segmentida Odnoklassniki va VKontakte koʻrinishidagi ijtimoiy tarmoqlar 2006-yildan beri ommalasha boshladi (Facebook saytining ruscha versiyasi faqat 2008-yilda paydo boʻlgan).
Ijtimoiy tarmoqlar kuchli marketing tadqiqotlari vositasidir, chunki foydalanuvchilar oʻzlari, qarashlari, qiziqishlari, didlari va hokazolar haqidagi maʼlumotlarni ixtiyoriy ravishda joylashtiradilar. Shundan kelib chiqib, reklama beruvchilar ularning reklamasi qaysi foydalanuvchilarni qiziqishtirishini juda aniq belgilashlari va oʻz reklamalarini profillaridagi maʼlumotlarga (yoshi, jinsi, yashash joyi va boshqalar) qarab aniq foydalanuvchilarga yoʻnaltirishi mumkin. Ushbu turdagi reklama maqsadli deb ataladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama bozori barqaror oʻsib bormoqda. 2007-yildagi eMarketer maʼlumotlariga koʻra, u 1,225 milliard dollarga yetgan. Hisobotni tuzishda eMarketer mutaxassislari ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirilgan reklamaning barcha turlarini, shu jumladan, displey, kontekstli, audio va video reklamalarni, shuningdek, marketologlar ijtimoiy tarmoqlarda oʻz mahsulotlari va brendlari uchun profil yaratadigan marketing loyihalarining xarajatlarini hisobga oldilar. Bundan tashqari, prognozlarda vidjetlar va ilovalarni yaratish xarajatlari birinchi marta hisobga olindi. 2011-yilda ijtimoiy tarmoqlardagi reklamadan tushgan daromad 5 milliard dollardan oshdi.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklamadan foydalanib, siz quyidagi parametrlar boʻyicha birlashtirilgan foydalanuvchilar guruhlari bilan ishlashingiz mumkin:
qiziqishlar;
yosh;
hudud;
jins;
ijtimoiy holati;
daromad darajasi;
foydalanayotgan mobil qurilmaning brendi (Apple, Samsung) va boshqalar.
Ijtimoiy tarmoqlar orqali mijozlarni jalb qilishning yana bir usuli kompaniyalar uchun ijtimoiy tarmoqlarda hamjamiyatlar yaratishdir. Bunday hamjamiyatlar kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlariga qiziqishi yuqori boʻlgan foydalanuvchilarga yangi maʼlumotlarni yetkazish imkonini beradi.
Ijtimoiy tarmoqlar nafaqat jamoatchilik bilan aloqa va toʻgʻridan-toʻgʻri marketing vositasi sifatida, balki, orasida obroʻli shaxslar boʻlgan juda aniq auditoriyaga qaratilgan aloqa kanali, shuningdek, mijozlarni jalb qilishning samarali vositasi sifatida ham qoʻllanilishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarning zararli tomoni
Ko‘pchilik ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirgan maʼlumotlarini har kim topishi va har doim ham yaxshi niyat bilan ishlatmasligi mumkinligini anglamaydi. Ijtimoiy tarmoqlardagi shaxs haqidagi maʼlumotlarni ularning ish beruvchilari[9], qarindoshlari, qarz yigʻuvchilar, jinoyatchilar va boshqa manfaatdor shaxslar topishlari mumkin. Sud ijrochilari baʼzan ijtimoiy tarmoqlardan qarzdorlarni topish yoki ularning mulki haqida maʼlumot olish uchun foydalanadilar.
Baʼzi ish beruvchilar ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni taqiqlaydi — nafaqat iqtisod nuqtai nazaridan, balki maʼlumotlarning tarqalishini oldini olish uchun ham.
Shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari haqorat, tanqid, „nomaqbul sharhlar“ va asossiz mish-mishlarga duch kelishi mumkin[13].
Ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilishga qaramlik tufayli psixosomatik kasalliklar paydo boʻlishi holatlari kuzatilgan — Belgradda foydalanuvchi Snejana Pavlovich (Snezhana Pavlović) „Facebook“ ijtimoiy tarmogʻidagi qaydi uning onlayn-doʻstlari orasida qiziqish uygʻotmaganidan keyin psixiatriya klinikasiga yotqizilgan. Klinika shifokorlari ushbu holatni „Snejana sindromi“ deb atashdi va bemorning xatti-harakatlarini zamonaviy dunyoda shaxsning ijtimoiy ehtiyojlarini qoniqtirilmasligidan kelib chiqqan oddiy stress deb izohladilar.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish xavfi mavzusi turli ilmiy maqolalarda yoritilgan, jumladan:
D. Boyd AQShning 16 shtatidagi soʻrovnoma materiallariga asoslanib, ijtimoiy tarmoqlardan kelib chiqadigan ikkita asosiy „qoʻrquv“ bor, degan xulosaga keldi: jinsiy zoʻravonlik va maʼlumotlarning maxfiyligi.
Daniyada davriy nashrlarning mazmunini tahlil qilib, M. Larsen eng koʻp tilga olinadigan ijtimoiy media muammolari roʻyxatini tuzadi, jumladan: jinsiy zoʻravonlik va pedofiliya, qoʻrqitish va taʼqib qilish, tahdid va zoʻravonlik, millatchilik gʻoyalari tarqalishi.
K. Fuks nemis va avstriyalik talabalar orasida oʻtgan onlayn soʻrovnomadan quyidagi xavflar roʻyxatini oldi: maʼlumotlarning maxfiyligi, spam, shaxsiy maʼlumotlarni yoʻqotish ehtimoli, salbiy imidj yaratish, internetga qaramlik.
S. V. Bondarenko Rossiya janubidagi virtual tarmoq hamjamiyatlarini oʻrganib, deviant xatti-harakatlarning quyidagi shakllari mavjud degan xulosaga keldi: xakerlik, maxfiylikni buzish, tuhmat, kiberterrorizm, kompyuter pedofiliyasi .
GU-VShE portalida oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, respondentlarning fikriga koʻra, ijtimoiy tarmoqlar odamlarni „oʻz domiga tortib ketmoqda“ va juda koʻp vaqt oladi, jonli aloqani siqib chiqarmoqda va „keragidan ortiq muloqot va maʼlumotlar“ bilan taʼminlab beradi. "Maxfiylik masalalari, — deyiladi hisobotda, „ ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarini eng kam tashvishga solmoqda. Bu turdagi qoʻrquvlar maxfiy xizmatlarning ishi bilan emas, asosan, spamerlar kontakt maʼlumotlariga oson ega boʻlishi imkoniyati mavjudligi bilan bogʻliq.“[15].
"Internet kengliklarida ijtimoiy tarmoqlar avtopoyezisi" asarida ijtimoiy tarmoqlar psixologik rekursiyalarni qanday taqsimlashi, birlashtirishi va qolipga solishini tasvirlab berdi; ular shaxsiy hayotning tobora koʻpayib borayotgan elementlarini oʻzaro aloqalarning universal umumiy maydoniga oʻtkazish orqali psixikada modellashtirilgan kodni sarflaydilar.
Baʼzi ommaviy axborot vositalari ijtimoiy tarmoqlarda „oʻlim guruhlari“ faoliyat yuritishini taʼkidlaydilar, ular oʻz joniga qasd qilishni targʻib qiladi va bolalarni oʻz joniga qasd qilishga undaydi. 2016-yilda Rospotrebnadzor hayotni ixtiyoriy ravishda tark etishni tashviqot qiluvchi va uning turli usullarini tavsiflovchi materiallarning uchdan biridan koʻprogʻi VKontakte ijtimoiy tarmogʻida toʻplanganligini aytdi. 2017-yil 7 iyundan boshlab Rossiyada Internetda „oʻlim guruhlari“ ni tashkil etganlik uchun jinoiy javobgarlik toʻgʻrisidagi qonun kuchga kirdi, u 6 yilgacha qamoq jazosini koʻzda tutadi. VKontakte ijtimoiy tarmogʻining yaratuvchisi Pavel Durov DLD konferensiyasida bergan intervyusida internet-trolling muammolarini aytib oʻtdi va ularni Telegramning tayyor server yechimlari va protokollaridan foydalangan holda LiveOnce yangi ijtimoiy tarmogʻini yaratish orqali hal qilishga vaʼda berdi
Bugungi zamon shiddati hayotimizni internet yoki ijtimoiy tarmoqlarsiz aslo tasavvur etib bo'lmasligini namoyon etayotir. Aksariyat odamlarning faoliyati internet, ijtimoiy tarmoqlar va telegram kanallari orqali dunyoda sodir bo'layotgan kundalik yangiliklardan xabardor bo'lish, ularni bir-biriga uzatish bilan bog'liq.
Mamlakatimiz va dunyo miqyosida sodir bo'layotgan o'zgarishlar, voqea-hodisalar, yangiliklar to'g'risidagi ma'lumotlar barcha ijtimoiy tarmoqlarda aks etib boryapti. Bu yangiliklardan xabardor bo'lishda esa internet tizimi, mobil` telefonlar va kompyu`ter texnologiyalaridan foydalanish ancha qulay hisoblanadi. Bundan tashqari, o'zaro ma'lumot almashish yoki biror voqea-hodisaga munosabat bildirish, o'z fikrini bayon etish yoki o'zaro muloqot qilishda ijtimoiy tarmoqlar juda qulay vositadir.
Bularning bari ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilar uchun o'z fikrlari, qarashlari va tuyg'ularini bayon qilishda tengsiz imkoniyat ekanligini ko'rsatmoqda. Shuning uchun ham ijtimoiy tarmoqlar har qanday yoshdagi odamni bemisl darajada o'ziga «maftun» qilib turadi.
Aksariyat yoshlar o'zlarining qimmatli vaqtlarini behuda sarflab, ijtimoiy tarmoqlardan kun bo'yi foydalanishadi. Shu tariqa, ular deyarli barcha axborotga ega bo'lishadi va o'z dunyoqarashidan kelib chiqib, u yoki bu masalaga munosabat bildirishadi. Biroq bildirilgan munosabatlarning barchasini saviyali, ya'ni ma'naviyatli kishilarning fikri, deb bo'lmaydi, albatta. Ayniqsa, bugungi kunda etarli bilim va ko'nikmalarga ega bo'lmagan kimsalar ham to'g'ri yo noto'g'riligini o'ylab o'tirmasdan, ijtimoiy tarmoqlarda tarqatilgan har qanday ma'lumot yuzasidan yoxud ba'zi masalalarga bilim va salohiyati etadimi, yo'qmi, bundan qat'i nazar, o'z fikrini bildirishadi. Yoki o'zlarining yozgan «asarlari» yo »maqola», «xabar», «she'r»larini ijtimoiy tarmoqlarga joylashtirib, bir-birlarini ko'klarga ko'tarib maqtashadi.
Qizig'i shundaki, ba'zi odamlar aslida shu ishni qilish kerakmi, yo'qmi, degan ishtibohga ham bormaydi. Ijtimoiy tarmoqlarda havola etiladigan ma'lumotlarni «bezab turgan» g'aliz jumlalar hamda imloviy xatolar o'sha tarmoq foydalanuvchisining saviyasi qay darajada ekanligini ko'rsatib turadi. Bu esa ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilarida ham afsuslanish, achinish holatlarini keltirib chiqaradi. Ba'zida esa ijtimoiy tarmoqlar orqali havola etilayotgan asossiz va saviyasiz ma'lumotlarning sanab adog'iga ham etib bo'lmaydi.
Ayniqsa, tarmoqlarda shunday guruhlar ham paydo bo'lganki, foydalanuvchilar bir-birini maqtab ko'kka ko'tarishlari, shuningdek, kimlarningdir nomini loyga chaplashlari oddiy holga aylanib bormoqda. G'iybat ular uchun oddiy holga aylangan. Ba'zi kimsalar esa ijtimoiy tarmoqdan o'zlariga yoqmagan odamlarning obro'sini to'kish, erga urish, buning uchun bor imkoniyatidan foydalanishga harakat qilishadi. Ijtimoiy tarmoqlarni nazoratga olish imkoniyati yo'qligi bois, unda har qanday ishni qilish mumkin, deb o'ylashadi. erkin fikr aytish imkoniyatidan shunday yo'llar bilan foydalanish mumkin deganlar, saviyalari qay darajada ekanliklarini katta auditoriyaga shunday yo'llar bilan oshkor qilishadi. Shu sabab ko'pchilik bu tarmoqlarni yoqtirishmaydi. Lekin shunga qaramay, statistik ma'lumotlarga nazar solsak, dunyo yoshlarining 96 foizi ijtimoiy tarmoqlar vositasida o'zaro muloqotga kirishishmoqda.
Xo'sh, ijtimoiy tarmoq nima o'zi, uning qanday turlarini bilamiz?
Olib borilgan axborot-tahliliy natijalar va statistik ma'lumotlarga ko'ra, Facebook hozirgi vaqtda dunyoda eng mashhur ijtimoiy tarmoq sifatida etakchi o'rinda bormoqda. Bugungi kunga kelib, Facebook tarmog'ida ro'yxatdan o'tganlar soni bir necha milliard kishidan ortganligi ma'lum qilingan. Undan keyingi o'rinlarni esa Twitter, Instagram, LinkedIn, Google+, Pinterest, Snapchat, YouTube, Reddit, WhatsApp, Flickr, Weibo egallab kelmoqda.
Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, davlatimiz qo'lga kiritayotgan olamshumul yutuqlarni jahon media makonida keng targ'ib qilish hamda inson ma'naviyatini har tomonlama yuksaltirishga xizmat qiladigan juda ko'plab ma'lumotlar yoritib borilmoqda. Shu bilan birga, milliy mentalitetimizga raxna soluvchi turli ig'volar, g'iybatlar, milliy madaniyatlarning kushandasi bo'lgan – «ommaviy madaniyat» niqobidagi tahdid va boshqa illatlar xavf solishi hamon davom etmoqda.
Kishining ta'bini xira qiladigan jihati, ijtimoiy tarmoqlar orqali «ommaviy madaniyat» niqobi ostida yurtimizga buzuq g'oyalar, axloqsizlik, g'ayriinsoniy odatlar kirib kelmoqda. Millatning tarixi, o'tmishdagi qadriyatlarini rad etuvchi, «ommaviy madaniyat»ni targ'ib etishga undovchi mafkuraviy kurashlarning barchasi aynan ijtimoiy tarmoqlar orqali olib borilmoqda. Zero, ijtimoiy tarmoqlar tubanlik girdobiga giriftor etuvchi mafkurachilarining asosiy dastaklaridan biri ekanligi hech kimga sir emas. Binobarin, bu holat har birimizdan tahdidlarga nisbatan muntazam ogohlikni talab etmoqda.
Inson ongi, qalbi va ruhiyatiga tazyiq o'tkazishga harakat qilayotgan g'arazli kuchlar axborot xurujlarini amalga oshirishda eng ta'sirchan vositalar sifatida internet tizimi va ijtimoiy tarmoqlardan samarali foydalanishmoqda. Ayni paytda internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali tarqatilayotgan milliy ma'naviyatimizga yot g'oyalar va axborot xurujlarining yoshlar tomonidan qabul qilinayotganligi va uning oqibatlari kishini tashvishga solmoqda.
Qayd etish joizki, «ommaviy madaniyat» namoyon bo'lish xususiyatlariga ko'ra, til, din, e'tiqod, irq, makon, xalq va millat tanlamaydi. U jamiyatning madaniy va estetik qadriyatlariga raxna solish orqali ijtimoiy munosabatlarda insonparvarlik tamoyillarini buzadi. Zero, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishda, albatta, barchamiz media xavfsizlik haqida, G'arb davlatlari olib borayotgan mafkuraviy kurash turlari haqida ma'lumotga ega bo'lishimiz va buni yoshlarga o'rgatishimiz lozim.
Ijtimoiy tarmoqlar orqali inson ongi va dunyoqarashini o'zgartirish maqsadida g'oyaviy, mafkuraviy ta'sir o'tkazish, dizinformatsion axborot tarqatish kabi holatlar, ayniqsa, hushyorlikni talab etmoqda. Axborot xurujida inson ongi, millat ruhiyati nishonga olinadi. Aslini olganda, axborot xurujlarini amalga oshirishda, avvalo, inson ongi va qalbini zabt etish orqali mafkuraviy ta'sir o'tkazish g'oyasi yotadi. Mazkur holat davlatlarning barqarorligiga raxna solib, millatning tarixan shakllangan qadriyatlari, uning o'ziga xosligi, millat va xalq sifatida yashab qolishini xavf ostiga qo'yadi. Ijtimoiy tarmoqlar orqali g'oyaviy-mafkuraviy tahdid sifatida namoyon bo'layotgan yovuz va buzg'unchi g'oyalar ta'sirini o'z vaqtida anglash, ulardan doimo ogoh bo'lish bugungi kunning dolzarb vazifasi ekanini har bir yurtdoshimiz, birinchi navbatda, yosh avlod vakillari chuqur anglab etishlari lozim bo'ladi.
Xulosa qilib aytganda, davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoev ta'kidlaganidek, «... biz farzandlarimizning ongi, dunyoqarashi asrlar davomida sinovdan o'tgan, yuksak ma'naviyat xazinasi bo'lgan jahon va milliy adabiyotimiz asosida emas, balki qandaydir shubhali, zararli axborotlar asosida shakllanishiga beparvo qarab turolmaymiz». Binobarin, bugungi davr bizdan dunyo miqyosida bo'hton va uydirmalarni tarqatish orqali yoshlarimizni aldab, o'z qarmog'iga ilintirishga intilayotgan ijtimoiy tarmoqlardagi turli salbiy holatlarga hech qanday imkon bermasligimizni talab etmoqda. Zero, milliy ma'naviyatimizni asrash orqali yoshlarimizni ona Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalab, o'z xalqiga, yurtiga bo'lgan muhabbatini oshirish asosiy vazifamizdir.
Ijtimoiy tarmoqlardan mehnat munosabatlari sohasida samarali foydalanish aholi bandlikka ko‘maklashish markazlari va rekruting agentliklarining virtual, innovatsion prototipini yaratadi.
Inson resurslarini boshqarish izchillikda amalga oshiriladigan, mantiqiy asoslangan, tashkilotning o‘ziga xos resurslarga ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan tashkiliy chora-tadbirlar sifatida izlash, tanlash, rivojlantirish, o‘qitish, baholash, attestatsiya qilish, motivatsiyalash, mehnatni rag‘batlantirish, tashkiliy rivojlantirish va karerani boshqarish vositasida amalga oshiriladi. Hozirgi sharoitlarda aytib o‘tilgan funksiyalar innovatsion texnologiyalarni qo‘llash asosida, turli axborot resurslari, jumladan, INTERNET-global tarmog‘i resurslarini jalb qilgan holda amalga oshiriladi.
Globallashuv jarayonlarini kengaytirish yagona jahon tarmoq bozor iqtisodiyotini shakllantiradi. Globallashuv tarqalishining muhim belgilari inson resurslari bilan ta’minlash sohasida raqobatning kuchayishi, inson kapitalini, iste’dodlarni va intellektual salohiyatini boshqarish zarurati hisoblanadi.
Globallashuv ta’sirining yaqqol namoyon bo‘lishi ko‘rinishlaridan biri inson resurslarini shakllantirish va ularni keyinchalik boshqarishda muhim innovatsion vositaga aylanadigan ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish amaliyotining keng tarqalishidir. Ijtimoiy tarmoqlar zamonaviy jamiyat hayotining ajralmas qismiga aylandi. Ularning yordami bilan tilga oid, geografiy va professional to‘siqlar yo‘q qilindi, mehnat bozorida, tashkilot sharoitida inson resurslarini boshqarish jarayoni faollashdi va umuman kadrlar sohasida bir qator o‘zgarishlarni keltirib chiqardi.
Zamonaviy tashkilotlar keng miqyosdagi tashkiliy muammolarni hal qilish uchun ijtimoiy tarmoqlardan: ichki muhitda aloqa kanallarini qurish uchun ham, tashqi aloqa vositasi sifatida ham faol foydalanmoqda. O‘z faoliyatini ijtimoiy tarmoqlarda samarali rivojlantiradigan tashkilotlar inson resurslarini topish va jalb qilishda aniq raqobatdosh ustunliklarga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, ijtimoiy tarmoqlar maxsus virtual makonni yaratishga imkon beradi. Unda insonlar shaxsiy va kasbiy masalalar bo‘yicha bir-biri bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu ularning ishbilarmonlik muhitiga qo‘shilish darajasini oshiradi, turli xil vazifalarni hal qilish uchun sa’y-harakatlarni birlashtirishga yordam beradi. Yuqori darajadagi hamjihatlikni va jamoaning birligini ta’minlaydi. Shunday qilib, ijtimoiy tarmoq ham tashkilot ichidagi psixologik iqlimni shakllantirish vositasiga aylanib bormoqda.
Ijtimoiy tarmoqlardan mehnat munosabatlari sohasida samarali foydalanish aholi bandlikka ko‘maklashish markazlari va rekruting agentliklarining virtual, innovatsion prototipini yaratadi. Bu tashkilotlarning tashqi bozorga chiqishini ta’minlaydi, uning chegaralarini kengaytiradi va shu tariqa nafaqat boshqa mintaqalardan, balki boshqa davlatlardan ham «masofadan» nomzodlar jalb qilish hisobiga tashkilot shtatini kattalashtirishga imkon beradi. Ijtimoiy tarmoqlarning tarqalishi ham xodimlarning, ham tashkilotning harakatchanligini oshirishga, mustaqil amaliyotni rivojlantirishga yordamlashadi. Chunki ijtimoiy tarmoqlar bazasida yaratilgan virtual ofis xodimlariga bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan holda muvaffaqiyatli ishlashlari uchun imkon tug‘iladi. Bugungi kunda deyarli barcha zamonaviy hamkorlik yechimlari u yoki bu tarzda, ijtimoiy tarmoqlarga xos elementlardan foydalanadi.
Personal rekrutingini amalga oshirish uchun Facebook.com, Linkedin.com, Habrahabr.ru, Professionali.ru, Moikrug.ru kabi ommaviy ijtimoiy tarmoqlar foydalanilmoqda. Shuni ham ta’kidlash joizki, bugungi kunda personalni ijtimoiy tarmoqlar orqali izlash amaliyoti asosan IT-kompaniyalar xodimlari, kotibalar, sotuv, PR va marketing bo‘yicha menejerlar orasida tarqalgan. Eng mashhur bo‘lgan ijtimoiy tarmoqlar esa — VKontakte, Odnoklassniki, Instagramm, Facebook, Twitter va boshqalar hisoblanadi.
|
| |
