|
«Zamonaviy dunyoda ilm-fan va texnologiya»Bog'liq ZDIFT0638 (1)147
«Zamonaviy dunyoda ilm-fan va texnologiya»
nomli ilmiy-amaliy konferensiya
tuzishga majburlashga yoʻl qoʻyilmaydi[1].
Shartnoma
erkinligi
tamoyilining
mazmuni FKning 354-moddasida
mustahkamlab qoʻyilgan. Unga koʻra, fuqarolar va yuridik shaxslar shartnoma
tuzishda erkindirlar. Buning ma’nosi shundan iboratki, hech kim ularni
shartnoma tuzishga majbur qila olmaydi. Shartnoma fuqarolar va yuridik
shaxslarning oʻz xohishiga koʻra, oʻz erki irodasi bilan tuziladi. Albatta, ularni
shartnoma tuzishga undovchi sabablar (motiv) turlicha boʻlishi mumkin: oʻz
ehtiyojlarini qanoatlantirish, foyda olishga intilish, ta’sis hujjatlarida belgilab
qoʻyilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirish va h.k.
Ba’zan, boshqa uchinchi shaxslar shartnoma tuzish haqida talab, taklif yoxud
iltimos qilishlari mumkin. Biroq har qanday holda ham shartnoma tuzish
haqidagi qaror fuqaro yoki yuridik shaxs tomonidan mustaqil, oʻz erki-irodasi
asosida qabul qilinadi. Shartnoma tuzish vaqtida fuqaro (yuridik shaxs rahbari,
vakili) fikri tiniq, ruhiy holati normal, oʻzini oʻzi idora qila oladigan, oʻz
harakatlarining oqibatlarini koʻra oladigan holda boʻlishi lozim.
Agar subyektning ichki ruhiy holatida, ongida roʻy bergan buzilishlar, tashqi
ta’sirlar tufayli shartnoma tuzishga majbur etilsa, unday shartnoma haqiqiy
hisoblanmaydi. Bu shartnomalar erkinligini real ta’minlashning oʻziga xos
yuridik kafolati hisoblanadi deb aytish mumkin. Amaliyot shuni koʻrsatmoqdaki,
shartnomalar tuzishning erkinligi, undan taraflarning oʻzaro manfaatdorligi,
shartnomada shartnoma intizomining mustahkamligi (ya’ni, xalq tili bilan
aytganda, “shartnomaning puldan qimmatligi”), unda ma’muriy-buyruqbozlikka
asoslangan javobgarlikdan koʻra, mulkiy javobgarlikning keng belgilanishi
xoʻjalik yurituvchi
subyektlarni tobora ushbu huquqiy vositadan
(shartnomadan) toʻlaroq foydalanishga jalb qilmoqda.
Shartnomalar toʻlov intizomini kuchaytiradi, taraflarning faoliyatini har
tomonlama ragʻbatlantiradi, oʻz navbatida taraflarning mas’uliyatini oshiradi,
xoʻjalikning debitorlik va kreditorlik holatini yaxshilaydi, pirovardida
taraflarning barqarorligini ta’minlaydi. Bu esa, oʻz navbatida, jamiyatda tovarlar,
xizmatlar va kapitallarning moʻl-koʻlligiga garovdir. Shartnoma erkinligi tamoyili
nafaqat fuqarolik huquqini, balki milliy huquq tizimini yetakchi tamoyillaridan
biri deb aytish mumkin. Shartnoma erkinligi tamoyili asosida quyidagi qoidalar
yotadi:
Masalan, avtotransport egalari qonunga koʻra oʻzlarining fuqarolik – huquqiy
javobgarligini majburiy sugʻurtalash shartnomasini tuzishlari shart. -fuqarolar
va yuridik shaxslar shartnoma tuzishda erkindirlar; -shartnoma tuzishga hech
kim majbur qilishga yoʻl qoʻyilmaydi, shartnoma tuzish burchi FK (358-modda),
boshqa qonunda (Avtotransport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini
|
| |
