21
va tashqi. Kompyuterga o‘rnatilgan va bevosita boshqariladigan xotira
ichki deb ataladi. U doimiy saqlash qurilmasi (rom, yoki rom - Real onli
Memory - faqat o‘qish xotirasi) va RAM (RAM-Random Access
Memory) ga bo‘linadi.
ATX va NLX formatli platalarda ham PS/2 standartida sichqoncha
va klaviatura ulagichlari, parallel va ketma-ket port ulagichlari mavjud.
Ba’zan integral mikrosxemalar chiplar (inglizcha, chip) deb
ataladi. Mikroprosessorning asosiy elementlari tranzistorli kalitlar
bo‘lib, ular asosida, masalan, registrlar qurilgan bo‘lib, ikkita barqaror
holatga ega qurilmalar to‘plamini ifodalaydi va axborotni saqlash, unga
tez kirish uchun mo‘ljallangan. Registrlarning
soni va bit chuqurligi
asosan mikroprosessorning arxitekturasini aniqlaydi
Rasm 4. Operativ xotira
OP dan buyruqlarni tanlash va boshqaruv signallarini berish
protsessorning boshqaruv bloki (CU) tomonidan amalga oshiriladi. Bu
kompyuter tizimining barcha bloklarining o‘zaro ta’sirini ta’min-
laydigan UU.
Kompyuter
protsessorlari
mikroprotsessorlar
deb
ataladi.
Mikroprotsessor - bu maxsus o‘stirilgan yarim o‘tkazgichli kristall
bo‘lib, uning ustida o‘n millionlab mantiqiy elementlar (tranzistorlar)
joylashgan bo‘lib, metall o‘tkazgichlar bilan bir-biriga bog‘langan.
Mikroprotsessorni anakartga o‘rnatilgan mikrosxema shaklida
yoki Intel Pentium 2
dan boshlab, o‘zining sovutgichi (fan) va yangi
konstruktsiyali ulagichga ega bo‘lgan alohida qurilma kartriji
ko‘rinishida amalga oshirilishi mumkin. Protsessorlarning zamonaviy
modellari anakartga maxsus rozetka («rozetka») interfeysi orqali
ulangan.
Protsessorning asosiy texnik xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Bit chuqurligi - protsessor bir soat
siklida registrlarda qayta
ishlaydigan ikkilik raqamlar (ma’lumotlar bitlari) soni. Shubhasiz,
22
protsessorning bit sig‘imi uning ishlashiga bevosita ta’sir qiladi. 1nte1-
8088 kabi birinchi protsessorlar atigi 8 bitli bo‘lsa, bugungi kunda
shaxsiy kompyuterlar uchun 64 bitli protsessorlar ishlab chiqarilmoqda.
Такt chastotasi
- protsessor tomonidan bir soniyada bajariladigan
soat sikllari (elementar operatsiyalar) soni. Ushbu xususiyat ko‘pincha
protsessor tezligini taxminiy baholash uchun ishlatiladi. Soat chastotasi
MGts (1 MGts = 106 Gts) va GGts (1 GHz = 109 Gts) da o‘lchanadi.
Agar birinchi shaxsiy kompyuterlarning protsessorlari 4,77 MGts
chastotaga ega bo‘lsa, endi taxminan 3 gigagertsli soat chastotasi
yangilik emas. Zamonaviy ko‘p yadroli protsessorlar bir xil chastotada
ishlaydigan an’anaviy protsessorlarga qaraganda bir necha baravar ko‘p
ishlash kuchiga ega. Bu ta’sir bir kristallda bir nechta yadrolarni
(koprotsessorlarni) amalga oshirish va ular
orasidagi hisoblashlarni
parallellashtirish tufayli erishiladi.
Kesh xotirasi miqdori
. Protsessor ichidagi ma’lumotlarni qayta
ishlash protsessor OPdan ma’lumotlarni olishdan sezilarli darajada
tezroq. Ma’lumotlarning operatsiyalarni bajarishini kutayotganda,
protsessor ko‘pincha tizimning umumiy ishlashiga zarar
yetkazadigan
«bo‘sh» soat tsikllarini amalga oshirishi kerak. Shuning uchun
protsessor OPga imkon qadar kamdan-kam kirishi uchun unga kichik
o‘lchamdagi tez ishlaydigan kesh o‘rnatilgan. Yaqin kelajakda
protsessor tomonidan talab qilinishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar
OPdan keshga oldindan yuboriladi. Kesh hajmi qanchalik katta bo‘lsa,
kerakli ma’lumotlar u yerda joylashganligi ehtimoli shunchalik yuqori
bo‘ladi. Zamonaviy protsessorlarning kesh xotirasi hajmi 1 MB satridan
oshib ketdi. Yangi modellar uchun u 4, 6, 8 va undan ko‘p MB bo‘lishi
mumkin.Protsessor bajarishi mumkin bo‘lgan mikro-ko‘rsatmalar
to‘plami. Aynan shu to‘plam mikroprotsessorning asosiy turini
belgilaydi, uni oila deb atashadi. Dasturiy ta’minotning
uzluksizligi
uchun oilaning har bir keyingi modeli o‘zidan oldingilarning butun
buyruq tizimini o‘z ichiga oladi. IBM-ga mos keladigan kompyuterlarda
ishlatiladigan eng mashhur protsessorlar oilalari orasida Intel va AMD
protsessorlari mavjud.
Yaqin vaqtgacha Intel kompyuter protsessorlari bozorida
hukmronlik qilgan. Birinchi marta u 1981 yilda o‘zini jiddiy e’lon qildi,
IBM o‘zining birinchi shaxsiy kompyuteri IBM PC XTni chiqarishda 8
bitli 1te1 protsessoridan foydalanishga qaror qildi. 2003 yilgacha Intel
23
sakkiz avlod protsessorlarini chiqardi va ularning texnik xususiyatlarini
doimiy ravishda takomillashtirdi. Intelning eng yaxshi soati 450 MGts
chastotali asosiy kompyuterlar uchun Pentium 4 protsessorini
chiqarishdir. Biroq, jiddiy raqobatchilarning hujumi ostida,
asosan
AMD shaxsida) Intel asta-sekin kompyuter bozorining boshqa
segmentlariga kirib, noutbuklar, ish stantsiyalari va serverlar uchun
protsessorlarni yetkazib berdi. Shunday qilib,
kuchli serverlarda Intel
Itanium oilasining protsessorlari keng qo‘llaniladi. Va bugungi kunda
kompyuterlar bozorida Athlon, Sempron, Phenom protsessorlarining
byudjet modellari bilan AMD ustunlik qiladi. Biroq, ehtimol Intel tez
orada nafaqat avvalgi pozitsiyalarini tiklaydi, balki mustahkamlaydi.
2008 yilda bozorda ikki va to‘rt yadroli Intel Coge 2
Extreme
protsessorlari bilan jihozlangan birinchi ish stoli kompyuterlari paydo
bo‘ldi, ular takt tezligi 3,2 GGts gacha bo‘lgan va kesh xotirasini
sezilarli darajada oshirgan (mos ravishda 4 va 12 MB). Ushbu
protsessorlar 45nm gafniy ishlab chiqarish texnologiyasidan
foydalangan holda ishlab chiqariladi, bu nafaqat yuqori ishlashni, balki
kam quvvat sarfini ham ta’minlaydi. Apple Macintoshga mos keladigan
kompyuterlar hali ham Motorola protsessorlariga asoslangan.
