Bozor muvozanatining yuzaga
kelishi va uni
iqtisodiyotga ta’siri
Talab va taklif o’rtasidagi o’zaro nisbatlarning tipik ko’rinishi:
a) tovarlarning taklifi talabdan yuqori;
b) tovarlarga talab taklifdan yuqori;
c) talab bilan taklif teng. Ya’ni bunda bozorda taklif talab
o’rtasida muvozanatga yyerishiladi. Qanday qilib, bozor
muvozanatiga yyerishish, umuman sotish muammosini
yaxshiroq tadqiq etish va tushunish uchun talab va taklif egri
chiziqlaridan foydalaniladi. Ularning kesishish nuqtasi
muvozanat holatiii xaraktyyerlaydi; talab va taklifni bir-biriga
muvofiq qiluvchi baho darajasini ko’rsatadi.
Bozor muvozanatining yuzaga
kelishi va uni
iqtisodiyotga ta’siri
Bir kilogramm go’shtning bahosi 5 va 4 so’m bo’lganda
talab va taklif bir-biriga muvofiq kelmaydi. Buniig natijasida
talab orqada qolib, 10 va 6 tn. go’sht sotilmay qoladi.
Go’sht bahosi 2 va 1 so’m bo’lganda ham talab va taklif bir-
biriga muvofiq kelmaydi; buning natijasida taklif orqada
qolib 7 va 15 tn. go’sht yetmaydi. Bir kg. go’sht 3 so’m
turganda, talab va taklif o’rtasida muvozanatga yyerishiladi.
Bozor bahosi
– tovarlarning taklif va unga talab muvofiqligi
asosida vujudga keluvchi bahodir. Baholar tovar-pul
muomalasining shakli va realizatsiya qilinadigan mahsulot
turiga muvofiq farqlanadi.
Ammo bahoning har xil turi bir-
biri bilan o’zaro bog’liq va
yagona tizimni tashkil etadi. Bulardan:
a) firmalar o’z mahsulotlarini katta hajmda boshqa
firmalarga yoki vositachilarga va ulgurji savdo
tashkilotlariga sotadilar. Ulgurji baho korxonalarga ishlab
chiqarish xarajatlarini qoplashni va zarur foydani olishni
ta’minlab berishi zarur;
b) tovarlar aholiga chakana baholar yordamida sotiladi. Bu
baholarga davlat savdosi, iste’molchi kooperatsiyasi,
kolxoz bozori, komission savdo baholari kiradi. Chakana
baho darajasi aholining real daromadlariga bog’liq bo’ladi;
v) xarid baholari qishloq xo’jaligi mahsulotlarini davlat
tomonidan sotib olishga ishlatiladi;
g) dunyo baholari xalqaro savdo munosabatlarida
qo’llaniladi. Baholar tovar ishlab chiqarishning
rivojlanishiga o’zining vazifalari orqali ta’sir etadi.
Talab va taklif qonuniga ko’ra, bozorda talab va taklif
nafaqat miqdori, balki o’zining tarkibi jihatidan ham bir-
biriga mos kelishi kerak va shundagina bozor
muvozanatiga erishiladi. Talab va taklif bozor
muvozanatlarining mohiyatini, bozorning o’zidagi
o’zgarishlarning sabab va oqibatlarini bildiradi. Ammo talab
va taklif qonuni, ishlab chiqarishni tartibga soluvchi kuch
birligini bildiradiki, unga ko’ra bozordagi o’zgarish darhol
ishlab chiqarishga yetkazilishi kerak. Bozordagi talab va
taklifning nisbatiga qarab ishlab chiqarishning sur’atlari va
tarkibi tashkil topadi. Bu esa tovar ishlab chiqarishga sarf
etilgan hamma mehnat
– ijtimoiy normal va zarur ekanligini
ko’rsatadi. Bunday muvozanat iqtisodiyotni rivojlantirishda
katta samaradorlikka yyerishilganligidan dalolat beradi.
Mamlakatimizda umumiy muvozanatni ta’minlashda hal
qiluvchi ahamiyatga ega bo’lgan bu vazifalarni amalga
oshirishnint barcha yo’l-yo’riqlari ishlab chiqilgan bo’lib,
ulardan birinchisi, davlat ishlab chiqarish tashkilotlarini
byudjet tomonidan qo’llab-quvvatlashni keskin kamaytirish
bo’lsa, - ikkinchisi soliq siyosatini to’g’ri yo’lga qo’yish va
uning rag’batlantiruvchi ahamiyatini oshirishdir; -
uchinchisi, resurslarni taqsimlash mexanizmi sifatida
yyerkin bozor narxlarini tartibga solish va ularning
ahamayatini oshirish; -
to’rtinchisi, davlatning taqsimotchilik
faoliyatini cheklash, davlat buyurtmasi tizimini undan
yaxshiroq bo’lgan, ya’ni davlatning zarur ehtiyojlarini
qoplaydigan va xaridor o’rtasida kelishilgan narx asosida
qondirishga qaratilgan davlat xarid tizimi bilan
almashtirishdir. Beshinchisi barcha o’zgarishlarning natijasi
va belgisi
– milliy valyutamizni so’mimizni mustahkamlash,
uni bosqichma-bosqich jahonning kuchli valyutalari bilan
konvertatsiyalashga, ya’ni erkin almashuviga erishishdir.
ETIBORINGIZ UCHUN
TASHAKKUR!
| 