Нр = Ms + (ТCH - TCHfoy )
Bu yerda Нр – material sarf normasi Ms– materiallarning sof sarfi, ТCH –
texnologik chiqindilar, ТОисп – ishlatiladigan chiqindi,
Tarixi
Amerika qitʼasi kashf qilingandan soʻng, shirin qalampir Evropa hamda Osiyo davlatlariga tezda tarqala boshladi. Dastlab qalampir 15-asrlarda Ispaniya va Portugaliyada etishtirilib boshlandi. Shundan soʻng 16-asrning oʻrtalarida u Italiya, Jazoir va Osiyo hamda Oʻrta er dengizi davlatlariga tarqay boshladi. Shu davrdan boshlab qalampir Portugaliyaliklar tomonodan boshqa Osiyo va Afrika qitʼasi davlatlariga etib bordi. Rossiyaga shirin qalampir 16-asrda Turkiya va Erondan kirib borgan. Oʻzbekiston hududida shirin qalampir dastlab bulgʻor dehqonlari tomonidan Toshkent atroflarida etishtirila boshlangan bo’lishi mumkin.
Botanik tavsifi
Poyasi oʻtsimon, tik oʻsadi,shoxlanuvchan, bo’yi 25-30 sm dan 80 sm gacha, issiqxonarda 2 metrdan ham baland o’suvchi navlari etishtiriladi. Barglari uzun yoki kalta bandli, usti silliq yoki tukli, uznchoq shaklda. Gullari ikki jinsli, oq, sariq yoki och binafsha rangda boʻlishi mumkin. Naviga qarab ekilgandan 80-90 kun oʻtgach gullaydi va kuzgi sovuq tushguncha davom etadi. Fakultativ oʻzidan changlanuvchi, hasharotlar (chumoli, tripslar, qisman asalarilar) yordamida 15% chetdan changlanishi mumkin. Shirin qalampir achchiq qalampir navlaridan uzoqda ekilishi shart. Mevasi - ichi boʻsh soxta rezavor. 2,4,6 kamerali boʻladi, Shirin qalampir mevalari turli hil shakl (silindrsimon, kvadrat va yomoloq) va ogʻirlikda (100-190 gram), biologik pishgan mevalari qizil, qizgʻish, sariq, pushti, och yashil va hatto toʻq binafsha rangli boʻlishi mumkin. Urugʻlari och sariq rangli, yumaloq, 1000 tasinig vazni 4-8 gram keladi. Ildizning asosiy qismi tuproqning 20-30 sm li qavatida rivojlanadi.
Biologik xususiyatlari
Shikastlangan o'simliklar endi kerakli narsani bermaydi qisqa yozgi hosil, chunki galstuksiz changlatish bo'lmaydi va bu holda o'simlik kamroq ozuqa oladi va shuning uchun kuzda uzoq kutilgan hosilni bermaydi.
Ammo u o'sishi va hosili bilan xursand bo'lishi uchun uni juda erta ekish va stress va harorat o'zgarishisiz ko'chatlar va rivojlanishni ta'minlash kerak. bu eng asosiysi ochiq erga shirin qalampir etishtirishda qoida.
Bolgar qalampirini ekishning eng muhim nuqtalari:
Urug'larni ekish uchun tayyorlash;
qalampir ekish uchun tuproqni tayyorlash;
urug'larni ekish;
qalampir terish.
Shirin qalampir guli
Tropik iqlimlarda qalampir koʻp yillik, moʻtadil va subtropik sharoitlarda bir yillik oʻsimlik. Qalampir issiqsevar, oʻsuv davri (urugʻlari ungandan pishguncha) 120-160 kun. Oʻsib rivojlanishi uchun maqbul harorat 18-25C boʻlishi zarur. 13C dan past haroratda oʻsishi toʻxtaydi, -0,5 – -1C da nobud boʻlishi mumkin. Keskin yuqori haroratlarda ham (35CYetishtirish
Qalampir janubiy kenglikning 55-gradusidan shimoliy kenglikning 52-gradusidagi hududlarda terqalgan. Hozirgi vaqtda dunyoda umumiy 1,7 mln gektar (2008) maydonda ekilib, 26 mln tonna (2007) yalpi hosil yig’ishtiriladi. Asosan Xitoy, Meksika, Indoneziya, Turkiya, Ispaniya, AQSh yirik qalampir etishtiruvchi davlatlar hisoblanadi. Sobiq ittifoq hududida shirin qalamrir asosan O’rta Osiyo, Kavkazorti davlatlarida, Ukraina, Moldova, Rossiyaning quyi Povoljye va Shimoliy Kavkaz hududlarida ochiq maydon hamda issiqxonalarda etishtiriladi.
Shikastlangan o'simliklar endi kerakli narsani bermaydi qisqa yozgi hosil, chunki galstuksiz changlatish bo'lmaydi va bu holda o'simlik kamroq ozuqa oladi va shuning uchun kuzda uzoq kutilgan hosilni bermaydi.
Ammo u o'sishi va hosili bilan xursand bo'lishi uchun uni juda erta ekish va stress va harorat o'zgarishisiz ko'chatlar va rivojlanishni ta'minlash kerak. bu eng asosiysi ochiq erga shirin qalampir etishtirishda qoida.
Bolgar qalampirini ekishning eng muhim nuqtalari:
Urug'larni ekish uchun tayyorlash;
qalampir ekish uchun tuproqni tayyorlash;
urug'larni ekish;
qalampir terish.
|
