311
Ekin dalasidan bug‘lanadigan suvning umumiy miqdori:
1)
tuproq yuzasidan va
2)
o‘simlik tanasi orqali bug‘lanadigan suvlar miqdorlarining
yig‘indisidan iborat bo‘ladi.
Daladagi ekinning yashil yuzasi qancha katta bo‘lsa, o‘simlik
tanasidan (ayniqsa issiq va quruq havo sharoitida) suv shuncha
ko‘p bug‘lanadi. Demak issiq va quruq havo sharoitida
o‘simlikning suvga bo‘lgan ehtiyoji shuncha katta bo‘ladi.
Daladan bug‘lanadigan suvning miqdori o‘simlik
turi bilan
chambarchas bog‘liq.
Shuning uchun, sug‘orishga beriladigan suvning miqdorini
yoki daladan bug‘lanayotgan suvning miqdorini aniqlashda
yetishtirilayotgan har bir o‘simlik (ekin) uchun o‘z
koeffitsienti
hisobga olinadi.
O‘simlikning bug‘lanish koeffitsienti (Kekin) o‘simlik
tanasidan transpiratsiyaga sarflanadigan suvning miqdorini ochiq
suv yuzasidan bug‘lanadigan suvning miqdoriga nisbati sifatida
aniqlanadi.
Daladan bo‘ladigan kunlik bug‘lanish (Bkun) ochiq suv
yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanishni (Bsuv)
yetishtirilayotgan
ekinni bug‘lanish koeffitsietiga (Kekin) ko‘paytirish asosida
aniqlanishi mumkin:
B
kun
= B
suv
K
ekin
Ochiq suv yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanish dalaga
qo‘yiladigan bug‘lantirgich-hovuzchadan bug‘lanib
ketayotgan
suvni o‘lchash yoki dalaga eng yaqin joylashgan meteostansiya
ma’lumotlari asosida aniqlanadi.
Tuproq tarkibidagi boshlang‘ich namlik miqdori va
bug‘lanishga sarflanayotgan suvning
miqdorini aniqlash orqali
sug‘orish me’yori hisoblab chiqiladi.
312
Shunday qilib, ekin rivoji uchun zarur bo‘lgan suvning
miqdori o‘simlikning rivojlanish fazasi va mahalliy meteorologik
sharoitlarga (havo harorati, shamol,
quyosh nurining tushishi va
havoning nisbiy namligi) to‘liq bog‘liq bo‘ladi va aniq dala
sharoiti uchun alohida hisoblanadi.
Mamlakat
viloyatlarida
joylashgan
meteostansiyalar
ma’lumotlari va olma daraxtining ekin koeffitsientlari (FAO
ma’lumotlari bo‘yicha) asosida 4x4 sxemada ekilgan va nuqtaviy
tomchilatib sug‘oriladigan olma daraxti uchun mavsumiy
sug‘orish me’yorlarini hisoblash natijalari O‘zbekiston sharoitida
(4x4 metr sxemada ekilgan) olma daraxtini nuqtaviy sug‘orish
uchun mavsum davomida 2600-3000 m
3
miqdorida (netto) suv
yetkazib berish lozimligini ko‘rsatmoqda (11.4-jadval).
