303
11-BOB. TOMCHILATIB SUG‘ORISH
TIZIMINI ISHLATISH
Tomchilatib
sug‘orish tizimi loyihasida ko‘rsatilgan
sug‘orish rejasi asosida ishlatiladi. Biroq amalda ushbu rejaga
mahalliy sharoitdan kelib chiqib ayrim tuzatish va o‘zgartirishlar
kiritiladi. Boshqacha aytiladigan bo‘lsa, loyihada ko‘rsatilgan
sug‘orish tartibi aniq joy sharoiti uchun moslashtiriladi.
11.1. Tomchilatib sug‘orish me’yorini hisoblash va
sug‘orish tartibini belgilash
Qishloq xo‘jaligi ekinlarini tomchilatib sug‘orish tizimlarida
sug‘orish rejimini belgilash ekinlarning sug‘orish me’yorlarini
aniqlashdan boshlanadi.
Tomchilatib sug‘orishda sug‘orish me’yorini dalaning faqat
ekinlar joylashgan qismini namlanishini hisobga olgan tarzda
ochiq suv yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanish yordamida aniqlanadi.
𝑴 = (𝑬 – 𝟎)𝜶
𝑲
𝒌
(𝟐, 𝟎 – 𝟐, 𝟎𝑲
𝒌
+ 𝑲
𝒌
𝟐
)
𝟎,𝟓
bu yerda, M – sug‘orish me’yori netto, m
3
/ga yoki mm;
E – ekinlarni o‘suv davrida ochiq suv yuzasidan bo‘ladigan
bug‘lanish, mm yoki m
3
/ga;
O – ekinlarni o‘suv davridagi yog‘inlar miqdori, mm yoki
m
3
/ga; a – ochiq suv yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanish va ekinni
namlanish konturi oqali iste’mol qiladigan suvlar o‘rtasidagi
proporsionallik koeffitsienti;
K
k
– namlanadigan maydon, o‘simlik ozuqalanadigan
maydonning qismi sifatida ifodalanadi.
304
Ekinlarni tomchilatib sug‘orishda mavsumiy sug‘orish
me’yorini ekinlarning bioiqlim koeffitsientlari asosida aniqlash
(Alpatev taklifi) mumkin:
𝑴 = (𝑲𝚺𝒅 – 𝟎)𝜶
𝑲
𝒌
(𝟐, 𝟎 – 𝟐, 𝟎𝑲
𝒌
+ 𝑲
𝒌
𝟐
)
𝟎,𝟓
bu yerda, O – ekinlarni o‘suv davridagi yog‘inlar miqdori,
mm yoki m
3
/ga;
K
k
– o‘simlik oziqlanadigan maydoning namlanadigan
qismini ifodalovchi namlanish konturi koeffitsienti;
K – iqlim zonalari va ekinlar uchun bioqlim koeffitsienti;
Σd – ekinlarning o‘suv davrida havo namligining sutkalik
o‘rtacha taqchilligi, mm.
Ekinlarni tomchilatib sug‘orishda bir martalik sug‘orish
me’yori (mm, m
3
/ga) quyidagi bog‘liqlik yordamida aniqlanadi:
𝑴 = 𝟏𝟎𝒉𝜸
𝑲
𝒌
(𝟐, 𝟎 – 𝟐, 𝟎𝑲
𝒌
+ 𝑲
𝒌
𝟐
)
𝟎,𝟓
(𝜷
𝒚𝒖
– 𝜷
𝒒
)
bu yerda, h –tuproq namlanadigan qatlami chuqurligi, m;
γ – tuproq hisobiy qatlami hajmiy og‘irligi, t/m
3
;
K
k
–o‘simlik ozuqalanadigan maydoning namlanadigan
qismini ifodalovchi namlanish konturi koeffitsienti;
β
yu
– tuproqning namlanadigan maydoni qatlamlari o‘rtacha
namligining yuqori chegarasi, tuproq massasining % i;
β
q
– tuproqning namlanadigan maydoni qatlamlari o‘rtacha
namligining quyi chegarasi, tuproq massasining % i.
Bir martalik va mavsumiy sug‘orish me’yorlarini hisoblashda
E, O ko‘rsatkichlari ekin maydoni joylashgan hududning
gidrometeorologik ma’lumotlari to‘plamlaridan olinadi.
|
