320
belgilab qo‘yiladi.
O‘ram shaklida yig‘ilgan shlanglar omborga kiritilib, taxlab
qo‘yiladi.
Keyingi mavsumda sug‘orish shlanglari o‘z
raqamlari
bo‘yicha mos qatorlarga yoyib chiqiladi va tomchilatib sug‘orish
tizimi tarqatuvchi quvuriga qaytadan ulanadilar.
321
12-BOB. YOMG‘IRLATIB SUG‘ORISH
TIZIMLARI
12.1. Yomg‘irlatib sug‘orishning tavsifi
Yomg‘irlatib sug‘orish ekinlarni sun’iy yomg‘ir
hosil qilish
asosida sug‘orishga mo‘ljallangan sug‘orish usuli hisoblanadi.
Yomg‘irlatib sug‘orish suv yetkazib beruvchi quvurlar va
yomg‘irlatuvchi maxsus injenerlik qurilmalari yordamida amalga
oshiriladi.
Yomg‘irlatib sug‘orish usulini joriy qilishda sun’iy
hosil
qilinayotgan yomg‘irning jadalligi (intensivligi) sug‘orilayotgan
dala tuprog‘ining suv shimish salohiyatidan kamroq yoki unga
teng bo‘lishi lozimligi shartiga alohida e’tibor qaratiladi.
Yomg‘irning jadalligi bir minut davomida sepilgan yomg‘ir
miqdori (mm/min) bilan o‘lchanadi.
Yomg‘irlatib
sug‘orishning
samarasi
sun’iy
hosil
qilinayotgan yomg‘ir tomchilarining o‘lchamlariga to‘la bog‘liq.
Yomg‘ir tomchilari qanchalik mayda bo‘lsa, sug‘orish
shunchalik sifatli bo‘ladi, ya’ni mayda tomchili yomg‘irlatib
sug‘orishda
tuproq yaxshi namlanadi, unda ko‘lmaklar va suv
oqimlari yuzaga kelmaydi, tuproq qotib qolmaydi.
O‘lchami 2 mm dan katta bo‘lgan yomg‘ir tomchilarida
tuproqning qattiq zichlanishi kuzatiladi.
Shuning uchun
yomg‘irlatib sug‘orish jarayonida hosil qilinayotgan yomg‘ir
tomchilarining kattaligi 1-2 mm bo‘lishi tavsiya qilinadi.
Yomg‘irlatib sug‘orish uzoq muddat (tinimsiz) olib
borilganda tuproqda ko‘lmaklar hosil bo‘lishi mumkin. Bu
holatni oldini olish uchun yomg‘irlatgichlarning impulsli, ya’ni
aylanib suv sepadigan turini qo‘llash tavsiya qilinadi. O‘z o‘qi
322
atrofida aylanib suvni uzib- uzib sepadigan yomg‘irlatgichlar eng
ko‘p tarqalgan yomg‘irlatgichlar sanaladi.
Tuprog‘i g‘ovak va suv o‘tkazuvchanligi kuchli maydonlarda
ildizi chuqurga ketmaydigan (popuk ildizli)
ekinlarni, ayniqsa
sabzavotlar va dalaga yoyib ekiladigan ekinlarni yomg‘irlatib
sug‘orish yaxshi samara beradi.
Tuprog‘i eroziyaga moyil yengil tuproqli, yer yuzasi notekis
bo‘lgan adir maydonlarida ham ekinlarni yomg‘irlatib sug‘orish
tizimlaridan foydalanish iqtisodiy jihatdan yaxshi samara beradi.
Kuchli shamollar (tezligi 5 m/s dan yuqori) tez-tez bo‘lib
turadigan va tuprog‘i og‘ir (loysimon), suv o‘tkazuvchanligi past
bo‘lgan hududlarda ekinlarni yomg‘irlatib sug‘orish
tavsiya
qilinmaydi.
