|
Сиёсатшунослик ва социологияBog'liq Журнал Таълим тиз.2023.3-сонПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯ
38
nima uchun? Otabek ota-ona rizoligi uchun bosh egib to‘g‘ri qildimi? Uning o‘rnida siz
nima qilgan bo‘lardingiz?
Qo‘yilgan savollar yoritilgach, o‘qituvchi fikrlarni umumlashtirib, talabalar diqqatini
romandan tabiat tasviri berilgan lavhalarga qaratadi: asarda tabiat tasviridan yozuvchi
qanday maqsadda foydalangan deb o‘ylaysiz?
“Poyonsiz qirlarning nihoyatsiz bijir-bijir ko‘rib to‘ymasliq ko‘k gilamlari va ularning
dimog‘larig‘a majburiy iskatkan davo islari, yoqimliq hidlari har qandoq ishdan
chiqayozg‘an hayot egasini ozg‘ina bo‘lsa ham epka ola biladirlar. Shuningdek, bu chechak
qirlari o‘z bag‘rida suzib borg‘an Otabekni ham o‘ziga qaratmay qo‘ymaydir.” [11]
“Hozir ko‘klam kunlari: qirlar, tog‘lar, soylar.... tag‘in allaqancha ranglik chechaklar
bilan ustlarini bejab qishi bilan to‘nggib arang etishkan oshiqlarig‘a yangi hayot, yangi
umid beradirlar”. [12]
Otabek ota-ona tilagiga bosh eggach, ayriliq, hijron, iztirob iskanjasida qoladi. Shu
damlarda Otabek va Kumush dilidan kechgan kechinmalarni yorqin ifodalashda yozuvchi
ularning maktublaridan mahorat bilan foydalangan.
Siz ikki sevishgan qalb tuyg‘ulari bitilgan maktublar orqali Otabek va Kumush
xarakterining qaysi jihatlarini bilib oldingiz? Bu kabi savollar Abdulla Qodiriy uslubini,
uning betakror qiyofasini yoritishga yo‘naltirilishi kerak.
Adabiyotda milliylik masalasi hamisha adabiyotshunoslarning diqqat markazida
bo‘lgan va tadqiq etilgan. “O‘tkan kunlar” birinchi o‘zbek milliy romani deb e’tirof etilgani
ham bejiz emas. O‘zbek adabiy tili imkoniyatlaridan mahorat bilan foydalanib, milliy
xarakterlar, milliy ruhiyat aks ettirilganligi; milliy hayot manzaralarini, urf-odat, odob-axloq
qirralarini milliy madaniyat nuqtai nazaridan tasvirlashga erishganligi adibning ulkan ijodiy
yutug‘idir. Adib o‘zining bosh maqsadi sifatida o‘zbek xalq og‘zaki ijodi, klassik
adabiyotga xos milliy ruhni roman janriga olib kirish deb belgilaganligi asardagi so‘z
boshidanoq ma’lum bo‘ladi. O‘z asarida yozuvchi milliy ruh va milliy tafakkurni aks
ettirish orqali milliy hayot tarzini, maishiy hayot muammolarini gavdalantirdi hamda
Otabek, Kumush, Mirzakarim qutidor, Yusufbek hoji kabi obrazlarni milliy xarakterlar
darajasida jonlantirishga erishdi. Demak, adibning bu romani orqali, undagi «muallif
obrazi»ga tayanib uning o‘z davriga munosabatini, davr muammolariga nisbatan
qarashlarini anglash mumkin. Adib ijodining bu jihatlari, eng avvalo, Oybek tomonidan,
60-yillardan boshlab esa A. Aliyev, M. Qo‘shjonov, S. Mirvaliyev, I. Mirzayev, X.
Lutfiddinova, U. Normatov singari adabiyotshunos olimlar tadqiqotlarida, risola va
monografiyalarida yoritilgan.
Adib o‘z romani orqali nafaqat tarixiy davrni va o‘sha davr hayotiga oid maishiy
masalalarni, balki insoniy muhabbatga, oila qurishga bo‘lgan o‘z munosabatidan kelib
chiqib, milliy muammolarni badiiy tadqiq etgan. Milliy zaminda unib-o‘sgan an’analar, urf-
odatlar, milliy axloq, odob, madaniyatning kishilar ruhiy olamiga ta’siri va ana shu
milliylik ularning ma’naviy go‘zalligini ta’minlaganligini o‘z qarashlariga mos qahramonlar
timsolida ko‘rsatishga erishgan. Har bir xalq milliy qadriyatlari, o‘ziga xos milliy tafakkuri,
hayot tarzi bilan boshqa millatlardan farq qilishini Otabek, Kumush, Qutidor, Yusufbek
hoji, O‘zbek oyim, Oftob oyim timsolida yorqin his qilamiz. Keling, asardan biz aytgan
fazilatlar yaqqol ko‘zga tashlanuvchi o‘rinlarni topib, tahlil qilaylik.
Talabalarga quyidagi tarqatmalar tarqatiladi:
“Hasanali chiqdi. Rahmat Otabek bilan yana bir qayta sog‘liq so‘rashganidan keyin
so‘radi:
Bu kishi kimingiz bo‘ladir, bek aka?
|
| |
