Nazorat qilinayotgan muxitda haroratni o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan rN (rX) o‘lchashlarning qo‘shimcha yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari chegaralarini aniqlash (termokompensatsiyani xatoliklari) 1. Termokompensatsiyani yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari chegaralarini aniqlash
uchun buferli eritmalar – asbobni ishlatishda o‘lchashning muhim diapazonlarini
inobatga olgan holda 9.3 da ko‘rsatilgan ishchi etalonlardan foydalaniladi.
E s l a t m a – Ionomerlar uchun termokompensatsiyani yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari
chegaralari attestatsiyalangan qiyoslash aralashmalari bo‘yicha rX o‘lchash rejimida tekshiriladi.
2. Termokompensatsiyani yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari chegaralari quyidagi
usulda aniqlanadi:
2.1. rN bufer eritmani - rN ishchi etalonning qiymatlarini haroratlari,
kompensatsiyasi diapozonini yuqori chegaralariga mos keluvchi haroratda
(masalan, 50°S) yoki o‘lchash (shishali) elektrodidan foydalanish uchun yo‘l
qo‘yiladigan maksimal haroratlarda o‘lchanadi.
2.2. O‘lchashlarni uch martadan kam bo‘lmagan holatda qaytariladi (p = 3) va
rN o‘lchashlar natijalarining maksimal farqlari baholanadi. Agar rN o‘lchashlar
natijalar orasidagi farqlar rN o‘lchashlarda yo‘l qo‘yiladigan chegaradan oshmasa,
unda o‘lchash natijalari o‘rtacha qiymat bo‘yicha baholanadi. Keyin ushbu
harorat nuqtasida ushbu bufer eritma uchun va
𝑝𝐻
𝑡 𝑜‘𝑙𝑐ℎ.
o‘lchangan o‘rtacha
arifmetik qiymati topiladi.
3. Termokompensatsiyani yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar chegaralarini
t E quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
t E =
𝑝𝐻
𝑡 𝑜‘𝑙𝑐ℎ
− 𝑝𝐻
𝑒𝑡
(3)
bunda
𝑝𝐻
𝑡 𝑜‘𝑙𝑐ℎ
- ishonchlanayotgan xarorat nuqtasida bufer eritmaning
o‘lchangan o‘rta arifmetik qiymati;
𝑝𝐻
𝑒𝑡
- qiyoslaanayotgan harorat nuqtasiga teng bo‘lgan haroratda GOST
8.134 bo‘yicha bufer eritmaning rN ko‘rsatkichi.
4. Agar (3) formula bo‘yicha hisoblab chiqilgan E
t
ni qiymati EXda
ko‘rsatilgan yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar chegarasidan oshmasa, unda asbob
74
keyingi qiyoslash o‘tkazishlarga yaroqli deb topiladi. Aks xolda asbob yaroqsiz
deb topiladi va keyingi qiyoslash o‘tkazilmaydi.
5. Mexanik (qo‘lda boshqariladigan) termokompensatorning xatoliklari
termokompensator shkalasining raqamli qiymatlari bo‘yicha aniqlanadi.
