Soliyev Sardor
At-servis yonalishi 682-23 guruh talabasi
Falsafadan 2-seminar topshiriq
Mavzu: Mantiq
1. Tafakkur deganda bir kishi o'zining o'ylarini, ideyalarini va g'oya qilish qobiliyatini ifodalaydi. Bu buzarliklar, bir mazmunni tushunish va uning ma'nolari, mu'ammolarni hal qilish, tushunmovchilik va chuquriylikning izohi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Tafakkur, shaxsga mustaqil fikr va mulohazalarni jalb qilish imkonini beradi va bu shaxsning ne'matlaridan biri hisoblanadi.
2. Mantiq, ardent ma'rifat shakllantirgan va ma'rifat zarurati bo'lgan ilm turlaridan biridir. Mantiq, aqliy muhokamalar va savollar bilan, shuningdek, arz-uyning tegishli ichki muhitida fikr-mantiqiy muvaffaqiyatni tanlash va tasdiqlash metodlarini o'rganadi.
Formal (shakl) mantiq esa, uslubiy va savollar sohasidagi formal, tartibga soluvchi mantiqiy mazmunda va tushunchalar to'plamidir. Bu sohasida muhim konseptlar, jadval va ko'ylaklar, bag'ishlovchilar va undasha, hujjatlar, göstergeler va odamlarning rivojlanishi, bilimning tuzilishi, o'zaro munosabatlar va ko'proq mavzular qamrab olinadi. Formal mantiq matndan faxrlanadi, chunki u faqat fikr-mantiqiy jarayondan kelib chiqqan tartibni ko'rsatmaydi, balki usul va shakillardan iborat bo'lgan bir mantiqiy ko'ndalangni aniqlab beradi.
Formal mantiq ustida o'rganishning maqsadi, aqliy muhokamalar, qoidalar va axborotlarni tahlil qilib, ma'lumotlarni shaklga keltirib, zarur bo'lib, bog'lashgan bir ilmiy izlarni bajarishdir. Formal mantiq orqali odam, falsafa, muhazirat, axborot va informatika sohasida muvaffaqiyat qozonish uchun uning g'oyaviy takliflarini va jadalarni tahlil qilishi mumkin bo'ladi. Bu ilm, boshqalar tomonidan taklif etilgan fikrlarni yaxshiroq mantiqli ravishda solishtirish va tahqiq qilish imkoniyatini ham beradi.
Shu bilan birga, formal mantiqning o'quv-uslubiy imkoniyatlari ham kengayadi. Uning savollar va vazifalar asosida ta'lim olish, tushunchalar, xossalarning razmiga amal qilish va jadalarga qatnashish amaliyotini mustahkamlash imkoniyatlari bor. Shuningdek, formal mantiqda senator programmalarni ishlashdrargohidan foydalanish, matematik, axborot ilovalari va kompyuterlar orasidagi tahlil-hisoblash ishlari uchun ko'p imkoniyatlar mavjud.
Bular asosida formal mantiq insanlar uchun kelajakning raqobi sifatida ekanligini qayd etish mumkin. So‘z g‘oyaviy javobini ajrattirishi mumkin bo‘lgan jadal va mantiqiy muammo hal qilish metodlarini o'rgatishga xizmat qilishi mumkin, shuningdek, xotirjamlik, fikr-mantiqiy qobiliyatni rivojlantirishi, aqliy muhokamalarni mendan yorug'lash uchun vositasi bo‘lishi mumkin.
3. Tafakkur mantiqiy shakllari va qonunlari, mantiqiy muammoni tahlil va bayon etish uchun zarur bo'lgan odatdir. Bu shakllar va qonunlar mantiq asoslariga asoslangan bo'lib, muhim tafakkur jarayonlarini amalga oshirishda foydali bo'ladi.
1. Tushunchalar tartibi: Tafakkur boshlanishi bo‘yicha tushunchalar joriy etilishi kerak. Bu, mantiqiy tartibning boshlanishi uchun muhimdir. Tushunchalar tartibini ishlab chiqish, fikrlar va ma'lumotlar jamlanishini organishning bir qoidasi hisoblanadi. Masalan, bir kelib chiqish, mas'uliyat tayinlash, muhim faktlar va asosiy o‘rinlarni belgilash kabi tartiblar tushunchalar tartibiga muvofiq amalga oshiriladi.
2. Buzilish tartibi: Tafakkur jarayoni davomida fikrda tartibni saqlash juda muhimdir. Bu tartibni buzish, mantiqiy muammolarni yechishda yordamga keladi. Fikrda tartibni saqlab turish va uni buzish bilan bir qatorda joriy etilgan tartiblar va qonunlar mavjud bo'ladi.
3. Muqobil kelishuv tartibi: Tafakkurda farzandlash va tushunish tartibini saqlab turish zarur bo'ladi. Muqobil kelishuv tartibi, bir fikrni dibettan ochib, o'lkamizdagi tanasi vaqtimiz uchun mantikiy jihatdan to'g'ri kelib kelayotgan tartibka ko'chiradi.
4. Zakot va qayg‘urush tartibi: Tafakkur jarayonida muhim bo'lgan bir boshqa qoida, aynan mantiqiy muammoni yechish uchun bir qisqa vaqt oralig‘ida zakot va qayg‘urush tartibini ishlab chiqishdir. Bu tartib, ochiq fikrlarni saqlab turish, ularning old hozirgi ma'sulni odatda oltita keltirish va ikki tomonlama baho berishni o‘z ichiga oladi.
5. Iltifot tartibi: Tafakkurda fikrlar, evidensialar va mantikiy munozaradan foydalanish jarayonida iltifot tartibi o‘rnatilishi zarur bo‘ladi. Bu tartibga muvofiq, iltifot tanasi ishlatilishi, fikrlarni muqobil kelishuvi, fikrlarni boshqalar tomonidan izlanishining qiyinliklarini ominlashtirmoq uchun tayinlanadi.
6. Turlilik tartibi: Mantiqiy muammoni yechishda, boshqa muhimi tartib turlilik tartibidir. Bu tartibda, bir muammoni tahlil qilishda turli mantiqiy qonunlarni o‘rgatish va ularni qo‘llash mumkin. Misol uchun, diskriptiv va normativ ovoz olish, darhol nayza va odobli dalillarning bir-biridan ajralishini tahlil qilishda turli qonunlaridan foydalanish mumkin. Turli qonunlar o‘zaro aloqada chiroyli xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin.
Bu mantiqiy shakllar va qonunlar, tafakkur jarayonlarida mantikiy muammoni tahlil etish, fikrlarni boshqalar bilan izlash va tushunish uchun munosabatni oshirishda juda qiziqarli bo'ladi. Ular, mantiqning asosiy qonunlari hisoblanadi.
4. To'g'ri muhokama yuritishda mantiqiy tamoyillarga amal qilish kerak. Bu, fikrlarni tushuntirish, mantikiy ravishda takrorlash va argumentlarni kelishishni o'rganish uchun muhimdir. Quyida bir necha mantiqiy tamoyillar keltirilgan:
1. Ijtimoiy mantiq: Muayyan bir masalani yechish uchun ijtimoiy qonunlarga va qarorlarga amal qilish kerak. Bu, muhokama yurituvchilarning davlat va ijtimoiy tashkilotlarning qonunlari va qarorlarini qonunlar bilan ta'minlashi, asosiy huquqiy muddatlarni tushuntirish va uning maqsadlariga erishish uchun mantiqiy arqumentlardan foydalanishni o'rgatadi.
2. Moddalar mantiqi: Moddalar mantiqlarinin asosiy tamoyillari, bular orqali fikrlarni tartibga solishni o'rganish kerak. Masalan, ot mashinasi (P) vijdonli mashina (Q)dan samarali masofani yuritib bormoqda bo'lishi lozim. Shu bilan birga, ot mashinasi vijdonli emas (P) vaqtiyatli (R) mashina bo'lishi lozim.
3. Deduktiv-tarkibiy mantiq: Vujudga kelyotgan asosiy huquqiy va mantiqiy qoidalar to'g'risidagi asosiy ko'rinishlarni tushuntirish - bu, muhokama yurituvchi tomonidan fakat asosiy inkor takomillargacha kelishilayotgan argumentlarni o'rganish uchun juda muhimdir.
4. Tarixiy mantiq: Tarixiy mantiq, muhokama yurituvchilarga yuritishda tarixiy faktlarni, sabablarni va natijalarni o'rganishga yordam beradi. Bu, tarixiy faktlarni ongli ko'rib chiqish, ulardan foydalanish va tarixiy tahlil va taqrizlarni qiymatga tegishli ravishda ishlatish imkonini yaratadi.
5. Ma'naviyat mantiqi: Ma'naviyat mantiqi, muhokama yurituvchilarni odamlar o'rtasidagi iftorsizlik, ixtisoslashtirilmaslik va to'g'ri ko'rgazmaliq tarzidagi huquqqa bog'liq mantiqiy tamoyillarga yaqinlashtradi. Bu, munosabatlar, adabiyot, elonlar va agentliklar bilan bog'liq mantiqiy tamoyillarni o'rganishga yordam beradi.
Bu mantiqiy usullar, to'g'ri va samarali muhokama yuritish uchun vaqt va vaqt talab qiladigan mantiqiy tamoyillarni o'rganishda yordam beradi. Muhokama yurituvchilar, ulardan foydalanish orqali mantikiy, tadqiqot, qonuniy va ma'naviy huquqiy jihatdan tabiiy hujjatlarni yaratish uchun qo'llanma olishlari mumkin.
Mavzu:
|
