Inson falsafasi (Falsafiy ontropologiya)
1. Sharq va G'arb falsafasida inson muammosi, ya'ni insonning tabiiyotinega, uning mana-shunosligiga, uning ijodiy faoliyatiga, jamiyatdagi o'rniga, odamning maqsad va manfaatga bo'lgan munosibati va boshqalar kabi muammosi, asosiy savollarni o'rganadi.
Sharq falsafasi (Filosofiya) inson ruhiyoti, ma'naviyati, uning faoliyatining maqsadi, maqsadlari va uning tarbiyaviy ahamiyati fikrlariga asoslangan. Ular, insonning maqsadli zamonaviy jamiyatda qanday raqobat qilish kerakligi, o'z-o'zini tuzatish, mustakillik, uning kuch va kuchlanishi, ijodiy faoliyat, shaxsiy azob va boshqalar kabi xususiyatlarni o'rganib chiqishadi.
G'arb falsafasi esa insonning jamiyat tuzilishi, sotsial munosabatlari, siyosiy tizimi, iqtisod, madaniyat, saodat, erkinlik, huquq va xalqaro munosabatlarga bo'lgan munosibatlariga e'tibor qaratadi. Ular insonning jamiyat va davlat tizimlaridagi o'zining o'rni, odamlarning o'zaro aloqalari, inson huquqlari, erkinlik, huquqiy davlat, jamiyatning o'zaro hamkorligi va boshqalar kabi tizimlarni o'rganib chiqishadi.
Ular har ikkilari ham insonning turli jihatlarini tushuntirish, insonning faoliyati va uning ahamiyatini pikirlashadi va o'rganib chiqaradi.
2. "Tana", "ruh" va "jon" tushunchalari g'oyaviy va ma'noli tushunchalar bo'lib, ular insoniyatning ruhiy va jisdiy qobiliyatlariga doir aytib borilgan.
"Tana" tushunchasi odatda fiziologik va anatomiya asosidagi bir machta tushuncha sifatida yordam beradi. Bu tushuncha asosida insonning jisdiy qobiliyatlari, uning fizikaviy sifatlariga doir aytib boriladi.
"Ruh" tushunchasi esa, insonning ma'naviy, ruhiyoti, o'zgacha maqsadi va uning jamiyatdagi o'rniga ega bo'lgan tushunchadir. Bu tushuncha insonning o'zining maqsadi, uning insoniyat va jamiyatdagi o'rnini ifodalaydi.
"Jon" tushunchasi esa boshqa mavzulardagi tushunchalar kabi g'oyaviy va ma'noli tushuncha hisoblanadi. Bu tushuncha insoniyatning ruhiy tomoni, insonning ma'naviy xususiyatlari, jamiyatdagi o'zining o'rnini bayon etadi.
Bu tushunchalar shuningdek, fiziologik, ma'naviy, jisdiy qobiliyatlari, insonning maqsad va maqsadlari, o'z-o'zini tuzatish, maqsadli hayot, ong va shu kabi odamlarning turli jihatlarini ifodalaydi.
3. Introvert va ekstrovert, inson shaxsiy o'ziga xos karakterga ega bo'lgan shaxslik xususiyatlari sifatida tushuniladi. Introvertlar odatda ozlarini izolatsiya etishga qiziqadigan, insonlar bilan kam aloqada bo'lgan shaxslardir. Ularga yalnizlik va tinchlik xususiy bo'lib, energiyalarini qayta tiklash uchun maxsus vaqt kerak bo'ladi.
Ekstrovertlar esa, aloqador, tashqi faoliyatlar bilan shug'ullanadigan va boshqalar bilan yaqin muloqotda bo'lishga ixtisoslashgan shaxslardir. Ularga jamiyat, ijtimoiy faoliyatlar energiya to'plash uchun muhimdir.
Ekstrovert va introvert insonlar o'rtasida ko'p narsalar bo'lishi mumkin va har bir inson o'zining shaxsiy xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu yondashuvlarning har birida o'zining o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Aniq bir qiynalish ekstroversiya yoki introvertsiya bo'lishi mumkin emas, chunki har bir inson o'zining xususiy insoniy yondashuvini taqqoslashi mumkin.
4. Hayot mazmuni, insonning hayotga oid vazifalarini o'z ichiga olgan jarayonlar va faoliyatlar bütunidir. Insonning vazifasi hayotning maqsad va mazmunini tushunish, uningga quloq solish, yaxshi inson bo'lish, kelajakdagi maqsadlarga erishish uchun harakat qilish va turli sohalarda faol bo'lishdir. Insonning asosiy vazifalari o'z mazkurida hayotning ma'noni o'ylab ko'rish, yaxshi odamlar bilan aloqada bo'lish va qadriyati bo'yicha faol harakatlar ko'rsatishdir. Bu jihatdan, insonning hayotga oid muhim vazifalari o'z mazmuni va uningga o'ziga xos huquqlari bilan bog'liqdir.
5. "O'zlikni anglash" atamasi, kabi insonning o'zini aniqlash, o'zini tushunish va o'zini qadrlashni anglatadi. Buning ma'nosi, insonning o'zining xususiyatlari, xayoli, istaklari, muammolari va muammosi, bilan o'zini tanish va o'zini qadrlash uchun harakat qilishdir. O'zlikni anglash, insonning o'zining jamiyatda, jamiyat tuzumida va o'z hayotida o'zini qanday ko'rsatish kerakligini aniqlash va o'z-xudlikni o'rganib, qadrlashga erishishga intiladi. Bu yondashuv insonning shaxsiy, ma'naviy va jismoniy rivojlanishi uchun juda muhimdir.
|
