S o p o l id is h la r b o zo ri
1 2 2
_
O'zingizni sinang!
Solg‘ut — ...
C ho‘ppuli — ...
A fanak puli — ...
Q arzdor dehqonlar ...
San oatning
rivojlan ish i
XIX asr oxiri — XX asr boshlarida uy hunarmandchilik
ishlab chiqarishi hanuz saqlanib kelayotgan edi. Unda
ip yigirish va to ‘quvchilik, oyoq kiyimlari, gilamlar,
kigizlar va hokazolar tayyorlanardi. Har bir dehqon xo‘jaligi yordamchi daro-
mad manbayi b o ‘lgan uy hunarmandchiligi bilan shug‘ullanar edi. Deyarli
har bir qishloqda ko‘nchi, etikchi, bo‘zchi, bo ‘yoqchi, juvozchi va boshqalar
faoliyat ko‘rsatishgan. Hunarmandlar o ‘z hamqishloqlaridan buyurtmalar olib
ishlashar va tayyorlangan buyumlari uchun natura tarzida, mahsulot yoki pul
bilan haq olishardi. Ulardan b a’zilari bevosita mahalliy bozorlardagi usta-
xonalarda mehnat qilishardi.
0 ‘rta Osiyoning Rossiya, qozoq juzlari, Kavkaz, Eron bilan savdo muno-
sabatlari rivojlanishi ichki savdo-sotiqni jonlantirdi. Bozor munosabatlarining
rivojlanishi tovar-pul munosabatlarining shitob bilan o ‘sishiga imkoniyat
yaratdi. Shaharlaming qishloqlarga nisbatan jadal rivojlanishi yangi shahar-
lam i vujudga keltirdi va eskilarining rivojlanish jarayonini tezlashtirdi. Bu
mamlakat iqtisodiy hayotida shaharlaming ahamiyati ortishiga olib keldi. XX
asr boshlariga kelib Xiva, Yangi Urganch, Q o‘ng ‘irot, Toshhovuz, Gurlan
singari shaharlar ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy markazlarga aylandi. Bog‘ot,
M o‘ynoq, Taxta singari yangi shaharlar vujudga keldi.
Ushbu shaharlarda mahalliy va Rossiya qo‘shma korxonalarining idora-
lari, sanoat korxonalari joylashgan edi. Masalan, Yangi Urganch shahrida
o ‘n bitta paxta tozalash zavodi (ulardan oltitasi mahalliy tadbirkorlarga te
gishli edi), ikkita yog‘ zavodi, sovun va ko ‘n zavodi, bitta tegirmon bo‘lgan.
Bundan tashqari Yangi Urganchda Rossiya—Osiyo va Sibir savdo bankining
b o‘limlari, pochta-telegraf idorasi, komission va sug‘urta jam iyatlarining
vakolatxonalari ochilgan edi. Gurlanda ham rossiyaliklarga, ham mahalliy
sarmoyadorlarga tegishli kapital jam langan edi. Bu shaharda, asosan, pax-
tani tashib ketish bilan shug‘ullangan Rossiya savdogarlarining 10 ta idorasi
va mahalliy tadbirkorlar — aka-uka Rizayevlar, P. A. Manuilov, S. Maxsum,
S. Tojiniyozov, T. Solijonov va boshqalaming jam i 9 ta paxta tozalash za-
vodlari joylashgandi. 1909-yilga kelib Xiva xonligida 81 ta sanoat korxonasi
ishlayotgan edi. Sanoat shakllanishi 1910—1915-yillarda yanada jadallashib,
kerosin va nefit bilan ishlaydigan 40 ta sanoat korxonasi barpo etildi.
|
