<
M U S T A M L A K A S H A R O I T ID A T U R K I S T O N D A
M A D A N I Y H A Y O T
IX B 0 ‘ L I M
3 8 -§ . T A ’L IM T IZ IM I. M A T B U O T
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlari
da Turkiston oTkasida uzoq tarixiy davr m obaynida
shakllanib rivojlangan taTim tizimi davom etdi. XIX
asrning o ‘rtalaridan boshlangan istilochilik yurishlari
natijasida m ustam lakaga aylangan Turkistonda m ahalliy aholining an ’anaviy
taTim tizim ida o ‘zgarishlar yuz bera boshladi. OTkaning boshqa sohalari
singari taTim tizim ida ham m ustam lakachi hukum atning manfaatlarini aks
ettiruvchi siyosat yurgizildi. Buni, eng a w a lo , mahalliy aholini ruslashtirish
m aqsadida tashkil qilingan rus-tuzem m aktablarining ochilishi va ular soni-
ning jadal sur’atlarda ko'paytirib borilganligida k o ‘rishim iz mumkin.
M ustam laka davrigacha Turkistonda an ’anaviy ta ’lim tizim i islom dini
qoidalari asosida tashkil qilingan boTib, m aktab va m adrasalarda diniy ta ’lim
bilan birga dunyoviy fanlar ham o ‘qitilgan. B oshlang‘ich ta ’lim m aktablar-
da 5—6 yil davom ida o ‘qitilib, arab alifbosi, harflarning o ‘qilishi, talaffuzi
o ‘rgatilgan. Keyingi bosqichda Q ur’on suralari va oyatlaridan iborat boTgan
«Haftiyak» (ya’ni Q ur’oni karim ning yettidan biri) kitobi o'qitilgan. S o'ng
«Chor kitob» (to ‘rt kitob), undan keyin So‘fi Olloyorning «Risolai aziza»,
«Sabot ul-ojizin» kitoblari o ‘qitilgan.
Bu kitoblar, asosan, o ‘quvchilar tom oni
dan yod olingan. So‘fi Olloyor asari
she’riy tarzda yozilgan boTib, unda av-
liyolar, payg‘ambarlar hayoti haqidagi
m a’lumotlar aks etgan. O cquvchilar na-
faqat o ‘zbek tilidagi, balki fors shoiri
Hofizning «Xo j a Hofiz» devonini ham
o ‘rganishgan.
Oliy ta ’lim m adrasalarda berilib, un
da diniy-huquqiy bilim ga ega boTgan
mutaxassis tayyorlangan. M adrasalarni
bitiruvchilaridan islom qoidalari, Q ur’oni
