«M anozir ul-kavokib» («Sayyoralarning joylanishlari»)
nom li astronom iya-
ga oid kitob yozgan. U faqat Buxoro amirligi emas, balki 0 ‘rta Osiyoning
boshqa xonliklarida ham eng k o 'z g a ko'ringan m adaniyat
arbobi sifatida ta-
nilgan edi.
X IX asr boshlarida am ir U m arxon hukm ronlik qilgan davrda Q o‘qon
xonligida m arkazlashgan hokim iyat o ‘m atilishi, savdo-sotiq m unosabatlari-
ning tartibga solinishi, xonlikdagi siyosiy, ijtim oiy-iqtisodiy barqarorlik ilm-
fan rivojlanishida muhim o ‘rin tutdi. Xon saroyida o ‘zbek m illiy m adaniyati
rivojiga salmoqli hissa q o ‘shgan nam oyandalar k o ‘paydi.
Saroyda tarixnavislik, adabiyot, xattotlik rivojlandi. Saroy tarixchisi M u
ham m ad Yunus tom onidan 1859-yilda yozilgan “Xudoyqul anvar”
asarida
M uham m ad Alixon davri tarixi voqealari batafsil yoritilgan. X onlikdagi eng
m ashhur xattot Turdi Ali boMgan. X onlik o'rdasi qurilgach,
Xudoyorxon
saroy devorlaridagi xattotlik ishlarini bajarishni ikki shaxsga — Turdi Ali va
M irzo M ahm udlarga topshirgan. Turdi A lining xon saroyidagi nufuzi baland
boMgan va b a ’zi m adaniy tadbirlarda xon undan m aslahatlar olgan.
Munis — ...
1819-yilda ... Ogahiy — ...
Turdi Ali — ... Ahmad Donish — ... 1857-yilda ...
M e’ morchilik
X IX asrda ham 0 ‘rta Osiyo davlatlari shaharlarida
qurilish ishlari rivojlangan. A yniqsa,
X iva xonligida
X IX asr o 4rtalariga borib qurilish ishlari avj oldi. B u davrda X iva va boshqa
shaharlarda k o ‘plab im oratlar — saroy, bozor, m adrasa, m asjid, xonaqoh kabi
inshootlar qurildi. O llohqulixon m adrasasi,
Rahm onqul Inoq saroyi, Ichan
q al’adagi M uham m ad A m inxon m adrasasi (1851—1855), A rk darvozasi
qarshisida M uham m ad R ahim xon m adrasasi (1871)
bugungi kunda ham
X iva shahrining k o ‘rki hisoblanadi. U larning devorlari o ‘sha davr X orazm
m e’m orchiligiga xos boMgan usulda, tiniq zangori
rang ustidan oq v a yashil
gullar tushirilgan koshinlar bilan bezatilgan.
Q o‘qon xonligida bu davrda H azrati K alon Sohibzoda m adrasasi (1862),
H okim O yim m adrasasi (1869—1870), Sul ton M urodbek m adrasasi (1872)
qurib bitkazilgan. U larning ichida X IX asr ikkinchi yarm i noyob arxitek-
tura yodgorligi hisoblangan yuzdan ortiq xonadan iborat X udoyorxon sa
royi (1863—1870) alohida o ‘rin tutadi. U o ‘zining bezaklari,
naqshlari rang-
barangligi, yorqin jilosi bilan ajralib turadi.
16
