-§. R O SSIY A IM PERIYASI TOM O NIDAN 0 ‘RT A OSIYONI

da tezlashtirdi. Shuning uchun X IX asrning o ‘rtalarida bu hududni bosib 
olish Rossiya im periyasining birinchi navbatdagi vazifasiga aylandi. Bun- 
dan tashqari xalqaro doirada ingliz tovarlarining CTrta O siyoga kirib kelishi, 
A ngliyaning bu hududga nisbatan qiziqishi ortib borishi R ossiya im periyasi 
hukum atining istilochilik harakatlarini yanada tezlashtirdi. B uyuk Britaniya- 
ning O st-lndiya kom paniyasi X IX asrdan boshlab strategik aham iyatga ega 
boMgan xonliklam ing tabiiy boyliklari, xom ashyo m ahsulotlariga qiziqa 
boshladi. 0 ‘rta O siyoga 1825-yilda M. M urkroft A ngliya bilan aloqalarni 
yoMga q o ‘yish uchun yuboriladi. U B uxoroga kelib, qaytib ketayotganda 
ikki ham rohi bilan halok boMadi. 1832-yilda B uxoroga A. B yom s, 1844- 
yilda m ayor 1. Volf, 1843-yilda X iva v a B uxoroga kapitan J. A bbot yu- 
borilgan.
O 'rta Osiyo davlatlariga harbiy sohada yordam berish v a ularga R ossiya 
im periyasiga qarshi harbiy ittifoq tuzish taklifi bilan B uxoroga kelgan A ng­
liyaning O st-lndiya kom paniyasi vakillari Ch. Stoddart v a A. K onnoli 
1842-yilda am ir tom onidan qatl qilindi. B unga jav o b an A ngliya hukum ati 
Buxoroga qarshi A fg ‘oniston bilan sulh tuzib, ularni qurollantiradi. Shun- 
dan keyin A fg ‘oniston B uxoro amirligi hududining bir qism ini bosib oldi. 
N atijada 1855-yilda o ‘zbeklar v a tojiklar yashaydigan A m udaryoning janu- 
biy sohilidagi hududlar A fg ‘oniston viloyatiga aylantirildi.
XIX asrning o ‘rtalariga kelib A ngliyaning 0 ‘rta O siyoga nisbatan olib 
borayotgan bunday siyosati v a podsho hukum atining Q rim urushidagi 
(1853—1856) magMubiyati R ossiya im periyasini B uxoro am irligi, Q o ‘qon 
v a X iva xonliklarini bosib olish harakatlarini tezlashtirishga undadi. B uning 
uchun u, eng avvalo, unga olib boradigan yoMlar, ayniqsa, R ossiya im ­
periyasini 0 ‘rta O siyo bilan bogMovchi savdo yoMlarini toMiq o ‘z qoMiga 
olishga harakat qildi. B uning natijasida asosiy yoM hisoblangan Toshkentga 
boradigan O renburg yoMida harbiy istehkom lar qurdi. Sirdaryoning O rolga 
quyilish jo y id a 1847-yilda 
Raim q a l'a si
bunyod etildi.
Chegara hududlarida yashaydigan R ossiya im periyasi fuqarolari boMgan 
aholiga talonchilik v a bosqinchilik qilib turuvchi guruhlarning hujum larini 
bartaraf etish podsho hukum atining 0 ‘rta O siyoga harbiy yurishlarini bosh- 
lashiga bahona boMdi. B undan tashqari to ‘qim achilik sanoati uchun xom ­
ashyo boMgan paxtaning yetishm asligi 0 ‘rta O siyoni bosib olishga boMgan 
harakatlam i tezlashtirdi. Bu davrda A Q SH da shim ol v a jan u b o 'rtasid a 
boshlangan fuqarolar urushi (1861—1865) tufayli R ossiyaning to ‘qim achilik 
sanoati uchun paxta xom ashyosiga taqchillik vujudga keldi.
X IX asrning birinchi yarm ida 0 ‘rta Osiyo xonliklari o 4rtasidagi uzoq
20

vaqt davom etgan o ‘zaro urashlar 
ulam ing iqtisodiy va harbiy jihatdan 
zaiflashib qolishiga olib keldi. Bunday 
vaziyat oxir-oqibat xonliklam ing istilo 
qilinishlarini osonlashtirdi.
Shunday qilib, XIX asrning o ‘rta- 
lariga kelib xonliklar o ‘rtasidagi o ‘za- 
ro um shlar, ichki nizo va ziddiyatlar, 
davlat boshliqlarining uzoqni k o ‘zlab
ichki va tashqi siyosat olib bormagan- 
, . , 
. . .
, 
• 
, 
,

Download 6,86 Mb.