l l - § . X IV A X O N L IG I U ST ID A N R O SSIY A IM PER IY A SI
PR O T E K T O R A T IN IN G 0 ‘RN A TILISH I
R ossiya im periyasi 0 4rta O siyoda istilochilik yurishlari
natijasida bosib olingan hududlarda
dastlab m ustahkam
o 4rnashib oldi. X iva xonligiga qarshi olib boriladigan
harbiy yurishga besh yil tayyorgarlik k o 4rdi. Y urish
uchun bunday uzoq tayyorgarlik k o 4rishning asosiy sa
babi A. B ekovich-C herkasskiy boshchiligidagi q o 4shinning magMubiyatga
uchraganligi (1717) b o 4Isa, boshqa yana bir sabab 1839-yilda V. Perovskiy
boshchiligidagi q o 4shinlam ing X iva xonligigacha
yetib borolm ay orqaga
qaytib ketganligi b o 4ldi. X onlikni bosib olish Rossiya im periyasi uchun
A m udaryoni q o 4lga kiritish edi. A m udaryoni egallash birinchi navbatda suv
m anbasi, suv orqali savdo aloqalari, daryoning quyi oqim idagi tekisliklarda-
gi serhosil yerlardan foydalanish im koniyatlariga ega b o 4lish hisoblangan.
Rossiya im periyasi tom onidan 0 4rta Osiyo istilo
qilinishining uchinchi
bosqichi (1873—1879-yillar) davom ida X iva xonligining istilo etilishi ham
am alga oshirildi. H ujum g 4arbda M ang4ishloq, shim olda O renburg, sharqda
T urkiston v a jan u b d a K rasnovodsk kabi to 4rt harbiy okrugdan olib borildi.
B unda 12
m ingdan ortiq askar, 4600 ot v a 20 m ing tuyadan iborat harbiy
q o 4shin ishtirok etgan. B u q o 4shinga K. P. K aufm an boshchilik qildi. Maz-
kur k o 4p sonli harbiy q o 4shin 1873-yil fevralda o 4zlari o 4m ashgan jo y lari —
Toshkent, O renburg, M an g 4ishloq v a K rasnovodskdan deyarli bir vaqtda
y o 4lga chiqdi. X iva xonligiga olib boruvchi y o 4llarning yom onligi,
dastlab
25 daraja sovuqda, keyin 40 darajadan yuqori haroratda yoT yurish ju d a
qiyin kechdi. B undan tashqari choT larda 60 darajagacha jaziram a boTishi,
suvsiz dashtlardagi yoTlar tufayli harbiy q o 4shin m anzilga yetm asdanoq
saflari siyraklashib bordi.
U ning
k atta qism i y o 4lda kasalga chalindi,
bir qism i halok b o 4ldi v a bir qism i
orqaga qaytib ketdi. X ivaga 7,5 m ing
kishigina yetib bordi. K rasnovodsk
v a M ang4ishloqdan
X iva tom on
yurgan q o 4shinlar jaziram a issiq va
suv yetishm asligidan aziyat chek-
kanligi, holdan toyganligi sababli
y o 4lning
yarm idan ortga qaytishga
m ajbur boTdi. F aqatgina Toshkent,
36
