shilash, ta ’lim sohasini isloh qilish, yoshlarga diniy bilim lar bilan birga dun-
yoviy fanlam i ham o ‘qitish zarur deb bildilar. U lar m usulm on xalqlarining
m aktab v a m adrasalarida yoshlarga diniy ta ’lim , arab, fors v a m s tillari,
tibbiyot, kim yo kabi fanlar o ‘qitilishi zarurligi g ‘oyasini ilgari surdilar.
Turkiston oMkasida m illat istiqbolini o ‘ylovchi taraq-
qiyparvar kuchlar xalqning deyarli barcha tabaqalari —
hunarm and, dehqon, savdogar, m ulkdor, ulam olar
orasida m avjud edi. Jadidchilik g ‘oyalarining keng
yoyilishida «Tarjimon» gazetasi muhim o ‘rin tutdi. Ismoil G ‘aspiralining
1893-yilda Toshkent, Sam arqand v a B uxoroga tashrifi m a’rifatparvarlik
g ‘oyalarining keyingi rivojiga turtki boTdi. 1893-yilda Buxoro amirligida
birinchi yangi usul maktabi faoliyat k o ‘rsata boshladi. Keyinchalik bunday
m aktablar boshqa hududlarda ham keng tarqaldi.
0 ‘rta Osiyo jadidlari m a’rifatparvarlik yoTida qrim
ziyolilari tajribalarini o ‘rganish bilan birga boshqa m am -
lakatlardagi taraqqiyparvarlam ing ilg ‘or g ‘oyalaridan
ham foydalandilar. 0 ‘rta Osiyo taraqqiyparvarlik ha
rakati ishtirokchilarining yoshi boshqa m am lakatlar ja-
did vakillaridan ajralib turgan. 1910-yilda ulam ing eng
yoshi Abdulham id ChoTpon — 13 yoshda, eng kattasi
M ahmudxo j a Behbudiy — 36 yoshda boTgan.
Taraqqiyparvarlik harakatining rivojlanishi ikki bos
qichda boTdi. Birinchi bosqichda m a’rifatparvarlikdan
Ismoil G‘aspirali
boshlangan bu harakat 1917-yilga kelib o ‘zining ikkin
chi bosqichi — siyosiy k o ‘rinishdagi harakatga aylandi.
|
0 ‘zingizni sinang!
ism o il G ‘aspirali — ...
1884-yilda ...
1893-yilda ...
0 ‘rta Osiyodagi m illiy taraqqiyparvarlik harakati hududiy xususiyatlariga
k o ‘ra Turkiston, Buxoro v a X iva jadidlariga boTinadi. Turkiston jadidchiligi-
ning asosiy tarkibini ziyolilar tashkil qilib, ular Rossiya im periyasi m ustam
lakachilik siyosatiga qarshi kurashning oldingi saflarida turdilar. U lar podsho
hukum atining xom ashyo m anbayiga aylantirilgan Turkistonning kelajagini
m ustaqil, rivojlangan davlat sifatida k o ‘rishni orzu qilganlar. XX asrning
boshlarida shakllangan taraqqiyparvarlik kuchlari davlatning boshqam v ti
zimi zam on talablariga javob berm asligini, xalqning turm ush darajasi past
ekanligini v a uni o ‘zgartirish lozim ligini chuqur angladilar.
