Turkiston jadidlarini birlashtirishda « 0 ‘rta Osiyo
jadidlarining otasi» deb tan olingan Mahmudxo‘ja Beh-
budiy (1875—1919)ning xizmati katta boTdi. U 1875-
yilning 19-yanvarida Samarqand yaqinidagi Baxshitepa
qishlog‘ida tug‘ilgan. Dastlab Samarqand, so‘ngra Bu
xoro madrasalarida tahsil olib, imom-xatib, qozi, keyin
muftiy darajasiga ko‘tarildi. Behbudiy O crta Osiyo ja
didchilik harakatining asoschisi va yoTboshchisi edi.
Turkistonda m a’rifatparvarlik harakatining rivojlanishi
ga katta hissa qo‘shgan shaxs hisoblanadi. Behbudiy -
ning tashabbusi bilan o ‘z otasi sharafiga «Behbudiya
kutubxonasi» deb atalgan kutubxona tashkil qilingan.
Munavvarqori Abdurashidxonov (1878-1931) -
Turkiston oTkasida ozodlik, millat kelajagi uchun ku-
rashgan m a’rifatparvar siyosiy arbob, jadidchilik ha
rakatining yirik namoyandalaridan biri. 1904-yildan
boshlab oTkadagi ijtimoiy-siyosiy, m a’rifiy harakatlar-
ning faol ishtirokchisi. U jadid maktablari ochilishining
tashabbuskori va amaliyotchisi, milliy gazeta va jurnal-
lar asoschisi, muharriri hamda jadid teatri targ‘ibotchisi
boTgan. Munavvarqori maktablar uchun «Adibi avval»,
«Adibi soniy», «Yer yuzi» kabi darsliklarni yaratdi.
Dastlabki paytlarda madaniy-ma’rifiy, keyinchalik
siyosiy-ijtimoiy xususiyat kasb etgan islohotchilik harakati faol ishtirokchila-
ridan biri Abdulla Avloniy 1878-yil Toshkent shahrida hunarmandlar oilasida
tug‘ildi. U maktab va madrasada taTim olib, o‘z zamonining m a’rifatli va
chuqur bilim sohibiga aylandi. Abdulla Avloniy oTkada taTim, matbuot, teatr
sohalarining rivojlanishiga katta hissa qo‘shib, 1907-yil «Shuhrat» gazetasiga
asos soldi. O czi tashkil qilgan yangi usul maktabi uchun «Birinchi muallim»,
«Ikkinchi muallim», «Turkiy guliston yoxud axloq» kabi darsliklarni yaratdi.
Behbudiy, Munavvarqori, Abdulla Avloniy kabi boshqa milliy taraqqiy-
parvarlar ham m a’rifatparvarlik faoliyatini olib borib, yangi maktablar, xay-
riya jamiyatlari, kutubxona va kitob do‘konlari ochdilar.
0
