Yodda tuting!
T araqqiyparvarlar barcha sohalarni rivojlantirishga qodir ma
halliy kadrlarni tayyorlash, zavod va fabrikalar qurib, mahsu-
lotlarni o ‘lkaning o ‘zida ishlab chiqarishni zaru r deb bildilar.
!
O'zingizni sinang!
Islom tarixiga oid asarlar — ... Jadidlarning islom ga oid g ‘oyalari
Birinchi o ‘zb ek advokati — ... A bd u rau f A bdurahim o ‘g ‘li — ...
T urkiston taraqqiyparvarlari X X asrning boshlarida-
gi dunyoda ro ‘y bergan siyosiy jarayonlarni diqqat
bilan kuzatib bordilar. B u davrda xorijdagi siyosiy
partiyalarning dasturlarini tahlil qildilar. Shu vazi-
yatda taraqqiyparvarlar o ‘zbek xalqining tinchliksevarligi, bosiqligidan ke
lib chiqib, barcha m uam m olam i tinch y o ‘1 bilan hal etishga intildilar, chun-
ki ular qonli to ‘qnashuv v a urushlarga qarshi edilar.
1917-yildagi R ossiya fevral voqealari arafasida Turkiston jadidchiligi
kuchli siyosiy harakatga aylandi. B irinchi ja h o n urushidan keyin jad id lar
parlam entar m onarxiya uchun kurashgan boTsalar, fevral voqealaridan ke
yin ancha keng qam rovli, bir qator siyosiy talablarni ilgari surdilar. Jum la
dan, m ahalliy aholi huquqlarini kengaytirish, oMkani boshqarish yuzasidan
islohotlar oMkazish, D avlat D um asidan oMka aholisi sonidan kelib chiqib
o ‘rin ajratish, m illiy m atbuot erkinligini ta ’in ini ash kabilar. A yni vaqtda,
m illiy-siyosiy partiyalar va tashkilotlar, m asalan, «S ho‘roi Islom iya», «It-
tifoq» kabi bir qator tashkilotlar tuzildi. Bu paytda jad id lar tub yerli aholi
ijtim oiy tarkibining barcha qatlam vakillarini o ‘z ortidan ergashtira oldi-
lar. T urkistonda jad id lar faoliyati m ahalliy aholini m a ’rifatli qilishga, ular
da m illiy o ‘zlikni anglashning kuchayishiga, ozodlik uchun kurashlarning
koMarilishiga o ‘z ta ’sirini k o ‘rsatdi. Jadidchilik harakati oMkada padsho
hukum atining m ustam lakachilik siyosatiga qarshi turuvchi asosiy m a’naviy
kuch sifatida nam oyon boMdi.
1917-yil m art oyi boshlarida jad id lar tom onidan T oshkentda barcha erk-
parvar tashkilotlarning um um iy dasturiga ega boMgan yagona tashkilot —
«M usulm on m arkaziy s h o ‘rosi»
tuzildi. U ning ta ’sis syezdida 350 delegat
qatnashgan. U lar orasida ozarbayjonlar, tatarlar, turkm anlar, boshqirdlar kabi
boshqa m usulm on xalqlarining vakillari ham boMgan. Syezdda barcha dele-
gatlar boMajak davlat Turkiston deb atalishi, uning tarkibiga B uxoro, X iva
