|
Milliy harakatli o'yinlarining tiklanishi va shakllanishi
|
| bet | 8/10 | | Sana | 18.06.2024 | | Hajmi | 402,08 Kb. | | #264209 |
Bog'liq gulchiroy3.2 Milliy harakatli o'yinlarining tiklanishi va shakllanishi
Mustaqillik sharofati tufayli jismoniy tarbiya va sport sohasida keng istiqbollar ochilmoqda, bu, ayniqsa, xalq milliy o'yinlari va mashqlari, sport turlari bo'yicha o'tkaziladigan jismoniy tarbiya darslarida namoyon bo'lmoqda. Ularni doimiy va muntazam qo'llash-yaxshi natija bermoqda, o'quvchilarni sog'lom, baquwat, chaqqon, kuchli qilib tarbiyalashda muhim omil bo'lib xizmat qilib kelmoqda. Ilgarilari keng omma ishtirok etgan Navro'z bayramlari, sayllar, to'ylarda xalq o'yinlari, jismoniy mashqlar, umuman milliy sport turlarisiz o'tkazilmagan. Afsuski, mamlakatda ular butunlay esdan chiqib, unutilayozdi, shuning uchun ularni izlash va tiklash o'z xalqini va millatini e’zozlagan har bir kishining burchi bo'lib qolmog'i kerak. Jismoniy tarbiya nuqtai nazaridan ularni o'rganish, tatbiq etish shu kunning va kelajak avlodni tarbiyalashda eng dolzarb muammolardan biriga aylanib bormoqda. Ushbu jarayonda tariximizdan meros bo'lib qolgan o'zbek xalq harakatli o'yinlarini hayotga tatbiq etishga kengroq yo'l ochib berilishi, uni ommaviy tus oldirilishi, oilada, maktabgacha tarbiya muassasalarida, maktablarda, dam olish joylarida, har xil marosim va bayramlarda uni tashkillashtirishi o'sib kelayotgan yoshlar tarbiyasiga ijobiy ta’sir etishi muqarrardir. Milliy xalq harakatli o'yinlari qadim-qadim zamonlardan boshlab xalq marosimlarida, rasm-rusumlarida va urf-odatlarida mustaqil bir soha sifatida musobaqalarda, bahslarda keng qo'llanilgan. Jismoniy tarbiya 44 xalqning urf-odatlarida, udum va rasm-rusumlarida shakllanib, ming yillar davomida rivojlanib, takomillashib kelgan. Xalq milliy o'yinlari ming yillar davomida bizgacha yetib kelgan o'zbek milliy xalq o'yinlari “Otda chopish”, “Qiz quvlash”, “Uloq”, “Kamonda o'q otish”, “Chillak”, “Oq suyak”, “Soqqa”, “Besh tosh” kabi va boshqa o‘yinlar orqali botirlik, epchillik, tezkorlik, muvozanatni saqlash sifatlarini rivojlantirishda hamda qaddi-qomatni shakllantirish, axloq-odob, ong, xotira, diqqat kabi xislatlami sayqal toptirishda va, albatta, sog'liqni mustahkamlashda eng samarali vosita bo‘lib kelgan. So‘nggi yillarda mustaqillik tufayli millatimiz qadriyatlari sifatida tanilgan o‘zbek xalq milliy harakatli o'yinlarining mavqei va maqomi tamomila tiklandi, ular yana yoshlar tarbiyasidan o‘rin oldi, turli milliy bayramlarimiz, tantanayu marosimlarimizda keng qo'llanila boshlandi. Ular ta’lim muassasalari o'quv rejalari tarkibiga fan sifatida kiritildi, ko‘plab ilmiy-amaliy anjumanlar o‘tkazila boshlandi. “To'maris va Alpomish o'yinlari” festivallari dasturlaridan joy oldi. 1998 - yil 13-14 noyabr kunlari Termiz shahrida “Alpomish o'yinlari” birinchi Respublika festivali bo'lib o'tdi. Xalq milliy o'yinlari va tomoshalaridan jamlangan bu festival millatimiz g'ururi, oriyati, iftixori, nomusi hisoblanmish Alpomish siymosiga, boy milliy qadriyatlarimizga bo‘lgan hurmat, e’tibor tantanasidir. Haqiqatdan ham, xalqimizning o‘tmishi pahlavonlik va bahodirlik san’ati bilan singdirilgan. Chunki unda “Kurash”, “Tortishmachoq”, “Bo'ron”, “Mindi”, “Turon” yakkakurashi kabi musobaqalar bo'yicha bellashuvlar o‘tkazilishi millatimiz salomatligi uchun muhim asos bo‘ladi. 0 ‘rta Osiyo xalqlarini bunday milliy harakatli o'yinlarsiz tasawur qilish qiyin. Chunki xalq urf-odatlari, to'y-tomoshalari, o'yin-kulgusining bosh yordamchisidan biri ot hisoblangan. Otda yurib ov qilish, ot ustida turib kamon tortish, qilichbozlik, nayzabozlik qilish, ot ustida kurash tushish, ot poygasi, uloq va boshqa juda ko'p jismoniy mashq turlari bunga yorqin misol bo‘la oladi. Og‘zaki xalq ijodiyotidagi “Alpomish va Barchinoy”, “Go‘ro‘g‘li”, “Qirqqiz”, “Kuntug'mish” va boshqa dostonlarda ot asosiy qahramondan keyin ikkinchi o‘rinda to'laqonli ta’rif etilgan. Masalan, ajoyib chavandoz, mohir mergan, kuchli pahlavon degan tushunchalar ot bilan bog'liq bo'lgan o'yinlarda ishlatilgan. Umar Xayyom otning qirq ikki zotini keltiradi va har qaysisiga alohida ta’rif beradi: “Charmar nihoyatda tez va ziyrak. Siyoxcharm — baxt 45 keltiradi. Kumayit qiyinchiliklarga chidamli. Mabdech — baxt keltiradi, lekin tez emas”. Butun olamga mashhur bo'lgan Jizzaxning “Qorabayiri”, Surxondaryoning “Boychibari”, “G‘irko‘ki”, “Ko‘k kaptari”, “Chambil bellari” deb atalgan zotdor otlari deyarli yo‘q bo'lib ketgan. Qatag'on yillari otlarga juda katta soliq solindi, oqibatda ba’zi odamlar otini so‘ydi, ba’zilar esa davlatga tekinga berdi. Navro'z bilan bog'liq juda ko'p milliy o'yinlar mavjud bo'lgan: boychechak aytish, laylak keldi, ertayoz o'yinlari — qizlarning to'p toshi, sumalak pishirish, kelin tushdi va boshqalar. Yuqorida qayd etilgan ayrim o'yinlar yo'qolib bormoqda, ularni biladigan va o'rganadiganlar sbni kamayib ketmoqda. Shuning uchun Navro'z bilan bog'liq bo'lgan ko'pgina xalq o'yinlari, raqslar va milliy sport turlari o'z yechimini kutmoqda. Ulug alloma, mutafakkir, hakim Abu Ali ibn Sinoni mazkur o'yinlarni davolashdagi ahamiyati berilgan. 1996-yil Bangkokda (Tayland) milliy o'yinlar bo'yicha jahon festivali bo'lib o'tdi. Bu festivalda turli xil davlatlar o'z milliy o'yinlari bilan qatnashdi. O'zbek delegatsiyasi “Qal’a himoyasi”, “Chillak”, “Mindi”, “Jami”, “Lapta” o'yinlari bilan qatnashdi. Milliy o'yinlarni tiklash va turmushga qaytarish milliy qadriyatlarimizni, ularni xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz hayotiga keng joriy etish davlatimiz jismoniy tarbiya tizimining muhim vazifalari turkumiga kiradi.
|
| |
