1-jadval
Marketing rivojlanish tarixidan asosiy lavxalar
Sana, yillar
| Marketingda ruy bergan uzgarishlar |
1902 yillarda
|
AKSHda mustakil ravishda marketing kursini ukitish boshlandi
|
1908 yillarda
|
Ilk bor tijorat marketing tashkiloti tuzildi. AKSHning yirik sanoat kompaniyalarida birinchi marketing bulimlari tashkil etildi
|
1920 yillarda
|
Xalkaro savdo palatasi tuzildi
|
1926 yillarda
|
AKSHda Milliy marketing va reklama assotsiatsiyasi tashkil topdi, uning asosida keyinchalik Amerika marketing assotsiatsiyasi deb kayta nomlandi
|
1930-1940 yillarda
|
Dunyoning kupgina iktisodiy rivojlangan davlatlarida milliy marketing assotsiatsiyalari tashkil topdi
|
1950-1960 yillarda
|
Xalkaro marketing federatsiyasi, Jamoatchilik fikrlari masalalari va marketing buyicha Evropa jamiyati va Evropa marketing Akademiyasi kabi xalkaro marketing tashkilotlari tuzildi
|
1980 yillarning
II yarmi
|
Mamlakatimizning iktisodiy oliy ukuv muassasalarida marketing kursi ukitila boshladi
|
1990 yillarning oxirlarida
|
Mamlakatimizda marketing buyicha xorijiy adabiyotlar tarjima kilingan xolda va Uzbekistonlik mualliflar tomonidan kuplab chop etilmokda
|
Manba: YUsupov M. “Marketing” kurgazmali ukuv kullanma,T.TDIU,2001
60-yillar urtasida eng yirik Amerika korporatsiyalarining 80% ga yakini uz xujalik faoliyatida marketingning asosiy talablarini kullay boshladi. Garbiy Evropa va YAponiyada marketing goyalari AKSHga karaganda sustrok joriy kilindi. Ammo 60-yillarning oxiriga kelib ular marketing amaliyotini tezkorlik bilan uzlashtirishga kirishdilar va bunda muxim yutuklarga erishdilar. Marketing an’anaviy savdo usullaridan farkli ularok anik maksadlarni kuzlaydi, xujalik vazifalarini esa yakkol ifodalaydi: korxona shunday sifatli maxsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish kulay bulsin. Darxakikat, maxsulot ishlab chikarilgani bilan u albatta foyda keltiradi degan ma’noni xali aslo bildirmaydi. Ilgari xujalik raxbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni ishlab chikarish talablari bilan muvofiklashtirishdan iborat edi, ya’ni korxona uzi xoxlagan maxsulotni ishlab chikarar va xamma e’tiborini uni sotishga karatar edi. Marketingning maksadi esa bozorning mavjud va kelgusida extimol tutiogan imkoniyatlarini aniklash xamda sifat jixatidan tugri baxolashdan, sungra unga tayanib, butun kuchini uz maxsulotiga kizikish va extiyojni kuchaytirishga, xaridorga maxsulotni, shuningdek kursatilandigan tegishli ximat turini tanlash imkonini yaratgan xolda, maxsulotni sotishga karatishdan iborat.
1966 yilda AKSH da marketing masalalari buyicha 350 ga yakin tadkikot firmalari faoliyat olib borib, undan yirik firmalar 45 mln dollarga yakin oborotga ega edi, bunda bu firmalarning jami oboroti 300 mln dollardan oshikni tashkil etgan. Marketing muammolarini tadkik kilishni tijorat boshlashuvi asosida universitetlar xam, savdo-sanoat assotsiatsiyalari, davlat tashkilotlari va xizmatlari xam shugullana boshladi.
1972 yilda F.Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini asoslab berodi. 1976 yilda SHelbi Xant marketing ayirboshlash jarayoni xakida ilm xisoblanishini kursatdi.
80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida marketingni globallashtirish jarayoni kuzatildi. SHuningdek, 1990 yilda Kanberra shaxrida (Avstraliya) “Marketing – bu xamma narsa”, “Marketing biznesni anglatadi” shiori ostida global marketing buyicha Xalkaro konferensiya bulib utdi.
Xozirgi davrda jaxon iktisodiyotida sanoat davri axborot davriga urin bushatib bermokda. Bu davrda AKSH, YAponiya, Germaniya va boshka Evropa mamlakatlariga etib keldi. Singapur, Tayvan, Janubiy Koreya unga juda yakin. Tez uzgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz rakobat usullarining rivojlanishi, ishlab chikarish yuksak darajada chakkon moslashuvchan, yakka iste’molchiga muljallangan, xajmi kichik bozor soxalari, bozor segmentlari va ayrim “sukmok”larning kupligi unga xos xuxusiyatlardir. Ayni paytda ishlab chikarishning ixtisoslashuvi shunday darajaga etdiki, bir bozorning oralik segmentlarida bush makon juda kam koladi. Natijada bozor rakobati yanada shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida emas, balki rakobatning anada takomillashgan usul va shakllari paydo bulishi natijasida yuz beradi.
Tovarning “xayotiy sikli” misli kurilmagan darajada kiskaradi. Xozirgi davrda etakchi yapon elektron firmalari bozorga urtacha xar uch oyda bir marta mikrosxemalarning yangi turini chikaradi. Maxsulotlar assortimentning xilma-xilligi ortdi, bir xil buyumlarni kuplab ishlab chikarish kamaydi, ya’ni tup-tup kilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmokda. Tovar sifatiga ega bulgan tovarlar mazmuni uzgardi. Endi yaxshi maxsulot chikarish bilangina ish bitmaydi, rakobatga dosh berish uchun sotuvdan keyingi darajasini, firma kursatadigan kushimcha xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash zarur.
Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yullarini uylabgina kolmay, ayni paytda tovarlarni sotish va utkazish, daromadlarni muttasil kupaytirish soxalariga kuprok e’tibor berishga majbur. Maxsulot sotishga yangi bozorlar, muayyan afzalligi tufayli maxsulot uziga jalb etadigan yangi xaridorlarni kondirish lozim. Bu ishlarni xozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish mumkin. Korxonaning omon kolishi iktisodiy, ilmiy-texnikaviy, konyunktura-tijorat, ijtimoiy va boshka axborotlarni uz vaktida olishi kabi omillardan ustalik bilan foydalanish natijasida ta’minlanadi.
Marketing konsepsiyasi rejalashtirilayotgan va amalga oshirilayotgan firma faoliyatining strategik taxlili asosida ishlab chikiladi. Marketing konsepsiyasini ishlab chikish odatda kuyidagi boskichlarni kamrab oladi:
ichki va tashki muxit strategik taxlilini amalga oshirish;
marketing faoliyati va korxonaning maksadlarini aniklash;
marketing strategiyasini aniklash;
rejalashtirilayotgan natijalarga erishish maksadida marketing faoliyati elementlarini tanlash.
Marketing konsepsiyasi ishlab chikarish va taklif etilayotgan tovarlarga bulgan talabni rivojlanish darajasiga boglikligi jixatidan evolyusion tarakkiyot boskichini kechdi.
Marketing va tadbirkorlik soxasida dunyo ilmi va amaliyoti marketing evolyusiyasida kuyidagi konsepsiyalarni asosladi va tavsiya etdi:
ishlab chikarish konsepsiyasi;
tovar konsepsiyasi;
sotish konsepsiyasi;
an’anaviy marketing konsepsiyasi;
ijtimoiy-axlokiy marketing konsepsiyasi;
uzaro alokaviy marketing konsepsiyasi.
Bular xakida kuyida jadvalda ma’lumotlar berilgan.
|
