O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari




Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/6
Sana24.12.2023
Hajmi0,56 Mb.
#127809
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
elova-d.-jumaqulova-n.-subyektiv-baho-shakllarining-uslubiy-qollanilishini-korpusda-aks-ettirish-imkoniyatlari

O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari 
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
231 
madaniyatining nazariy asoslari, muammolarini aniqlamasdan turib, tilning uslubiy 
o
8ziga xosligi, jozibasi, nutq madaniyatini til korpuslarida aks ettirish mumkin 
emas. 
O
8zbek tilshunosligida nutq uslublari tasnifi borasidagi qarashlar asosida 
o
8zbek tili milliy korpusida uslubiy xoslanganlik haqidagi annotasiyalarni 
shakllantirish, qidiruvda uslubiy belgilarni ishlab chiqish maqsadga muvofiq. 
Uslubiy xoslanganlikni bildiruvchi teglar lisoniy birliklarining semantik xususiyati 
bilan bog
8liq bo8lib, tabiiy tilni qayta ishlashda bunday teglar tizimini ishlab 
chiqish hamda lingvistik bazasini shakllantirish muhim vazifalardan biri bo
8lib 
hisoblanadi. Keyinchalik o
8zbek tili korpuslarida matnlarni avtomatik tahlilini 
amalga oshirishda asos vazifasini o
8taydi. Shu maqsadda, quyida o8zbek tilidagi 
subyektiv baho shakllarining uslubiyatini lingvistik modellashtirish jarayoni tahlil 
qilinadi.
Hozirgi o
8zbek tilida -gina (-kina, -qina), -cha, -choq, -chak, -loq, -jon, -xon, -
oy, -voy tipidagi affiks va affiksoidlar so
8zlovchining obyektiv borliqqa, o8z 
nutqiga bo
8lgan modal munosabatini bildirib keluvchi subyektiv baho shakllaridir 
[
ž8;8G52 -. 1992:21] . Bu shakllar sevish, erkalash, kuchaytirish, kamsitish kabi 
konnotativ ma9nolarni ifodalaydi. Subyektiv baho shakllaridagi turli qo8shimcha 
ma9nolar badiiy asarlarda personajlarning o8ziga xos xususiyatlarini: ulardagi 
dilkashlik, muloyimlik, yoqimlilikni ochishda, baholashda muhim uslubiy 
ahamiyatga ega. Kichraytish-erkalash shakllari ham nutq jarayonida ishlatiladi. 
Shu
ning uchun ham ularning ma9nolari nutqning umumiy mazmuniga bog8liq 
bo
8ladi. 
Subyektiv baho shakllaridagi sinonimiya, polisemiya, ularning turli nutq 
uslublariga xosligi bu vositalarning uslubiy vazifasini belgilaydi [
ž8;8G52 -. 
1992:21] . -cha morfemasi funksional nutq uslublarining barchasida bir xilda 
ishlatiladi. -
cha formasida obyektiv; kichiklik ma9nosidan tashqari, subyektiv baho 
ma9nosi ham ifodalanadi. Masalan: qozoncha, taqsimcha, daftarcha, bolacha, 
yigitcha, xotincha kabi holatlarda -cha qo
8shimchasi kichraytish hamda 
emotsional ma9no ifodalay oladi: kechga qolding, tulkicham, kech keldimi 
echkicham? (ertak) 
Yuqoridagi ma9lumotlardan kelib chiqib, -cha qo8shimchasining uslubiy 
xoslanishini quyidagicha teglash mumkin: 
-ch

Uslubiy xoslangan 
S

B
1
P
1
$
1
I
1
Atoqli otlarga, lavozim, kasb-hunar nomlarini bildiruvchi turdosh otlarga -cha 
morfemasi qo
8shilganda esa so8zlovchining salbiy emotsiyasi bo8rttiriladi: 
‒ Shunday emasmi, Fayzicha? ‒ deb so8radi boy. (S.A.) 
Ushbu ma9lumotlardan kelib chiqqan holda, bu holatni quyidagicha 
modellashtirish mumkin: [atoqli ot + -cha] = salbiy bo
8yoqdor so8z.
[shaxs otlari + -cha] = salbiy bo
8yoqdor so8z. 



Download 0,56 Mb.
1   2   3   4   5   6




Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari

Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish