|
O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalariBog'liq elova-d.-jumaqulova-n.-subyektiv-baho-shakllarining-uslubiy-qollanilishini-korpusda-aks-ettirish-imkoniyatlari xudoynazarova-bahoroy-axborot-texnologiyalari-ma-ruza, KUBIK TENGLAMA YECHISHNING KARDANO USULI abdullayeva madina 101O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
232
Shuningdek, -cha shakli egalik affikslari bilan yonma-yon kelib, o'rni bilan
kesatish, piching, hazil ma
9nolarini ham bildiradi: oyimchamiz, xotinchangiz kabi.
Bu holatni quyidagicha modellashtirish mumkin:
[-cha + egalik shakli] = kesatish, piching, hazil = so
8zlashuv uslubi.
Ma
9lumotlar bazasidagi ko8rinishi quyidagicha bo8ladi:
-cha
+
egalik shakllari (-im, -ing, -i,
imi, -ingiz, -lari)
Uslubiy
xoslangan
kesatish, piching, hazil
S
1
-cha
morfemasi subyektiv baho ifodalashda ba9zan boshqa baho shakllari
bilan sinonim bo
8la oladi: qizcha ‒ qizaloq, toycha ‒ toychoq, kelincha ‒ kelinchak
kabi.
-gina (-kina, -qina)
shakllari nutqda ayirish, chegaralash ma9nosini
ifodalovchi yuklama hamda erkalash ma9nosini ifodalovchi subyektiv baho shakli
sifatida ishlatiladi. -gina modal shakl yasovchi bo
8lib kelganda otlarga egalik va
kelishik qo
8shimchalaridan oldin qo8shiladi va urg8u oladi. Xuddi shu xususiyat
unga modal munosabatni kuchaytirish imkoniyatini beradi. Bu qo
8shimchaning
kuchaytirish ma9nosini ifodalashi qaysi so9z turkumiga birikib kelishi va matnga
ham bog
8liq. -gina (-kina, -qina) affikslari otlarga qo9shilib kelganda
so
8zlovchining tinglovchiga bo8lgan turlicha munosabatini kuchaytiradi :
bo
8yginangdan o8rgilay; Oyijon, oyi-ya, boshginam og8riydi-ya! (qo8shiqdan)
Ushbu holat, asosan, badiiy va so
8zlashuv uslubiga xoslanganligi sababli
ularni ma9lumotlar bazasida shunday teg bilan izohlaymiz:
-gina (-kina, -qina)
Uslubiy xoslangan
S
1
B
1
Tilimizda ayrim so
8zlar o8z mustaqil ma9nosini yo8qotib, kichraytish-erkalash
ma9nosini ifodalovchi affiksoidlarga aylanib qolgan. Bunday affiksoidlardan -jon,
-xon, -oy, -niso, -sho, -boy -(voy), -bek, -toy, -bonu, -gul kabilar so
8zlashuv
nutqida, ayniqsa, badiiy uslubda keng qo
8llanadi. Bu affiksoidlar sevish, erkalash,
hurmat, hazil
kabi modal ma9nolarni ifodalaydi. Bu tip affiksoidlardagi
qo
8shimcha emotsional-ekspressiv ma9no bir-biriga yaqin bo8lganligi uchun o8zaro
sinonimik qator tashkil etadi: Dilbarjon
‒ Dilbarxon ‒ Dilbaroy, Salimboy ‒
Salimbek
‒ Salimsho kabi [8;8G52 -. 1992:22] . Bunday sinonimik qo9llanish
nutq rang-
barangligini ta9minlaydi. Yuqoridagi ma9lumotlarga tayangan holda
ushbu qo
8shimchalarning uslubiy xoslanishini quyidagicha teglaymiz:
|
| |
