O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari




Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/6
Sana24.12.2023
Hajmi0,56 Mb.
#127809
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
elova-d.-jumaqulova-n.-subyektiv-baho-shakllarining-uslubiy-qollanilishini-korpusda-aks-ettirish-imkoniyatlari

O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari 
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
233 
-jon 
-xon 
-oy 
-niso 
-sho 
-boy -(voy) 
-bek 
-toy 
-bonu 
-gul 
U
sl
u
b
iy
x
o
sl
an
g
an
S
o9
zl
as
h
u
v
u
sl
u
b

S
1
Bad
ii
y
u
sl
u
b
B
1
Erkalash ottenkali subyektiv baho shakllaridan ayrimlari faqat kishilarga atab 
qo
8yilgan nomlarga, qavm-qarindoshlik bildiruvchi so9zlarga qo9shiladi va bu 
affikslar, asosan, erkalash, sevish hissini ifodalaydi. -boy, -bek, -sho, -mirza, -qul 
kabilar erkaklar ismiga; -oy, -gul, -bonu, -beka, -bibi, -niso kabilar xotin-qizlar 
ismiga qo
8shiladi. Keltirilgan har ikkala tip affiksoidlarning ba9zilari o8zaro ichki 
sinonimik qator tashkil etadi: Matlabxon /jon / oy / niso; Ergashjon /boy / bek/ qul. 
Bu kabi ma9lumotlarning uslubiy xoslanishini yuqorida ko9rsatdik. Ularning 
erkalash, sevish hissini ifodalashi haqida qo
8shimcha ma9lumot kiritish bilan 
annotatsiyani kengaytiramiz. 
Ayrim erkalash ottenkali affiksoidlar nutqda kam qo
8llanmoqda (-qul, -niso, -
bekach, -bonu). Shu bilan bir qatorda o
8zbek tilida, ayniqsa, yoshlar nutqida ba9zan 
erkalashning ruscha shakllari uchraydi: Nazarchik (Nazar), Layloshka (Loylo), 
Sayish (Saida) kabi. Ayrim ruscha shakllar o
8zbekcha erkalash shakllari bilan 
sinonim tarzida ham ishlatilmoqda. 
Dedilar bir yig9inda, kerakmas hech xon demoq,
Xayrixonning o9rniga Xayrichkasi yaxshiroq. (V. Abdullaev)
E. Qilichev subyektiv b
aho shakllari ifodalagan konnotativ ma9nolarning o8zi 
birikib kelgan negizlar anglatgan leksik ma9noga uyg8un bo8lishi kerakligini 
ta9kidlaydi [ž8;8G52 -. 1985:36]. Aks holda, uslubiy nuqson vujudga keladi. 
Jumladan, kichik so
8zi semantikasida belgi miqdori kamligi anglashiladi. Shuning 
uchun ham unga kichraytish ma9noli -cha affiksi qo8shilmaydi (kichikcha 
deyilmaydi). Balki erkalash ma9noli -kina affiksi qo8shiladi (kichkina). Katta 
so
8ziga ham kichraytish affiksi -cha qo8shilmaydi (kattacha deyilmaydi). Chunki 
bu so
8zdagi belgi-miqdor darajasi ortiqligi bunga yo8l qo8ymaydi. Bu hodisa 
qolgan barcha subyektiv baho shakllariga ham taalluqli. Til bir xil elementning 
takrorini yoqtirmasa-
da, so9zlovchi yoki yozuvchi ma9lum uslubiy maqsad uchun 
so
8z yoki so8z shakllarini qavat-qavat ishlataveradi. Qavatlanish leksik (ulug8 
ayyom kunlari; tuz-namak bo
8ldik; bosh-oyoq sarpo qildi), morfologik 
(ko9rpachacha, qizaloqcha, bo9taloqcha) ko9rinishlariga ega. Subyektiv baho 
shakllarini 
qavatlantirib 
qo
8llash orqali nutq ta9sirchanligi oshiriladi, 
tasvirlanayotgan voqea-
hodisaga, salbiy yoki ijobiy munosabat ta9kidlanadi 
[
ž8;8G52 -. 1992:23].



Download 0,56 Mb.
1   2   3   4   5   6




Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari

Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish