|
O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalariBog'liq elova-d.-jumaqulova-n.-subyektiv-baho-shakllarining-uslubiy-qollanilishini-korpusda-aks-ettirish-imkoniyatlari xudoynazarova-bahoroy-axborot-texnologiyalari-ma-ruza, KUBIK TENGLAMA YECHISHNING KARDANO USULI abdullayeva madina 101O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
233
-jon
-xon
-oy
-niso
-sho
-boy -(voy)
-bek
-toy
-bonu
-gul
U
sl
u
b
iy
x
o
sl
an
g
an
S
o9
zl
as
h
u
v
u
sl
u
b
i
S
1
Bad
ii
y
u
sl
u
b
B
1
Erkalash ottenkali subyektiv baho shakllaridan ayrimlari faqat kishilarga atab
qo
8yilgan nomlarga, qavm-qarindoshlik bildiruvchi so9zlarga qo9shiladi va bu
affikslar, asosan, erkalash, sevish hissini ifodalaydi. -boy, -bek, -sho, -mirza, -qul
kabilar erkaklar ismiga; -oy, -gul, -bonu, -beka, -bibi, -niso kabilar xotin-qizlar
ismiga qo
8shiladi. Keltirilgan har ikkala tip affiksoidlarning ba9zilari o8zaro ichki
sinonimik qator tashkil etadi: Matlabxon /jon / oy / niso; Ergashjon /boy / bek/ qul.
Bu kabi ma9lumotlarning uslubiy xoslanishini yuqorida ko9rsatdik. Ularning
erkalash, sevish hissini ifodalashi haqida qo
8shimcha ma9lumot kiritish bilan
annotatsiyani kengaytiramiz.
Ayrim erkalash ottenkali affiksoidlar nutqda kam qo
8llanmoqda (-qul, -niso, -
bekach, -bonu). Shu bilan bir qatorda o
8zbek tilida, ayniqsa, yoshlar nutqida ba9zan
erkalashning ruscha shakllari uchraydi: Nazarchik (Nazar), Layloshka (Loylo),
Sayish (Saida) kabi. Ayrim ruscha shakllar o
8zbekcha erkalash shakllari bilan
sinonim tarzida ham ishlatilmoqda.
Dedilar bir yig9inda, kerakmas hech xon demoq,
Xayrixonning o9rniga Xayrichkasi yaxshiroq. (V. Abdullaev)
E. Qilichev subyektiv b
aho shakllari ifodalagan konnotativ ma9nolarning o8zi
birikib kelgan negizlar anglatgan leksik ma9noga uyg8un bo8lishi kerakligini
ta9kidlaydi [8;8G52 -. 1985:36]. Aks holda, uslubiy nuqson vujudga keladi.
Jumladan, kichik so
8zi semantikasida belgi miqdori kamligi anglashiladi. Shuning
uchun ham unga kichraytish ma9noli -cha affiksi qo8shilmaydi (kichikcha
deyilmaydi). Balki erkalash ma9noli -kina affiksi qo8shiladi (kichkina). Katta
so
8ziga ham kichraytish affiksi -cha qo8shilmaydi (kattacha deyilmaydi). Chunki
bu so
8zdagi belgi-miqdor darajasi ortiqligi bunga yo8l qo8ymaydi. Bu hodisa
qolgan barcha subyektiv baho shakllariga ham taalluqli. Til bir xil elementning
takrorini yoqtirmasa-
da, so9zlovchi yoki yozuvchi ma9lum uslubiy maqsad uchun
so
8z yoki so8z shakllarini qavat-qavat ishlataveradi. Qavatlanish leksik (ulug8
ayyom kunlari; tuz-namak bo
8ldik; bosh-oyoq sarpo qildi), morfologik
(ko9rpachacha, qizaloqcha, bo9taloqcha) ko9rinishlariga ega. Subyektiv baho
shakllarini
qavatlantirib
qo
8llash orqali nutq ta9sirchanligi oshiriladi,
tasvirlanayotgan voqea-
hodisaga, salbiy yoki ijobiy munosabat ta9kidlanadi
[
8;8G52 -. 1992:23].
|
| |
