|
O8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalariBog'liq elova-d.-jumaqulova-n.-subyektiv-baho-shakllarining-uslubiy-qollanilishini-korpusda-aks-ettirish-imkoniyatlariO8zbek tili milliy va ta9limiy korpusining nazariy va amaliy masalalari
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
234
Ko9rinadiki, takror qo9llangan subyektiv baho shakllari uslubiy vazifa
bajaradi. Bunday holat -cha+-cha yoki -loq+-cha tarzida modellashtirilsa, qaysidir
shakl bilan o
8xshash bo8lib qolish ehtimoli mavjud. Shu sababli bunday
so
8zlarning barchasini ro8yxat qilib, istisnolar bazasiga kiritish maqsadga muvofiq.
Subyektiv baho shakllaridagi pleonazm shu shakllarga xos kichraytish va
erkalash ma9nolarining bir-biri bilan uzviy bog8langanligidan kelib chiqadi.
Bunday takrorlangan affiksning birinchi qismi ko
8pincha kichraytish ma8nosini
bildirsa, ikkinchi qismi erkalash ottenkasiga ega bo
8ladi. Subyektiv baho
shakllariga xos bo
8lgan yuqorida qayd etilgan konnotativ ma9nolar badiiy tasvirda
nutqning ifodali bo
8lishini ta9minlaydi. Shuning uchun ham yozuvchilar o8z
asarida bunday qo
8shimchali so8zlardan unumli foydalanadi. Otning funksional
shakllari orasida o
8xshatish shakli hamda juft va takror shakllari alohida uslubiy
belgilari bilan ajralib turadi [
ў=C@>2 $. 1989].
O9xshatish shakli -dek (-day) affiksi yordamida yasaladi va narsa yoki shaxsni
belgi jihatdan -dek qo
8shimchali so8z bildirgan narsaga, shaxsga o8xshatadi,
o
8xshashligini bildiradi: sherdek kuchli, asalday shirin kabi. O8xshatish shaklli
so
8zlar badiiy nutqqa xos bo8lib, sifatlash usulida ko8p ishlatiladi. Bu
ma9lumotlardan kelib chiqib, o8xshatish shakllarini quyidagicha teglash maqsadga
muvofiq:
-dek / -day
Uslubiy xoslangan
Badiiy uslub
B
1
Uslubiy qo
8llanishiga ko8ra o8zining siqiqligi bilan ajralib turuvchi sintetik
shaklli sifat darajalari she9riyatda qo8llansa, analitik shaklli sifatlar publisistik,
ilmiy nutq uslublarida ishlatiladi. Sifatlardagi modal shakllar ham ayrim uslubiy
xususiyatlarga ega. Modal ma9no beruvchi qo8shimchalar o8zi birikib kelayotgan
sifat ma9nosini tubdan o8zgartirmaydi, balki unga qo8shimcha emotsional-
ta9sirchan bo8yoqlar: sevish, achinish, erkalash, kinoya kabilarni qo9shadi.
Masalan,
Oh Gulsanamim, O
8rtoqjonim, mehribonginam. (O.) Men o8z qo8lim bilan
shiringina palov qilib beraman. (O.)
-gina (-kina, -qina) affikslari sifat o
8zaklariga qo8shilgandagina, yoqimtoylik,
kichiklik
ma9nolarini ifodalash bilan birga salbiy belgi munosabatlarini ham
ifodalab kelishi mumkin: u qiz xunukkina-ku; Xayr, o
8g8rigina bolam, kelib tur.
(G9. G9.)
Ushbu ma9lumotlar sifatlarning bunday uslubiy xoslanishini ma9lumotlar
bazasida shakllantirish bilan ko
8rsatib bo8lmasligini anglatib turibdi. Bunday
holatda modellashtirish yo9lidan borish mumkin:
[sifat + -gina (-kina, -qina) = publisistik, badiiy nutq]
Bundan ma9lum bo8ladiki, ayrim uslubiy xoslanishlar modellashtirish va ikki
bosqichli algoritm bilan aniqlanadi:
birinchi bosqichda so
8z o8zagi va grammatik shaklning pozitsiyasi
modellashtiriladi;
|
| |
