Adabiyotlar sharhi
O‘zbekistonda iqtisodiyotni raqamlashtirish masalasi davlat darajasida ko‘tarilgan. Aslida, biz nafaqat iqtisodiyotda, shu jumladan sug‘urta bozorida texnologik inqilob ostonasida turibmiz, biz allaqachon uning bevosita ishtirokchilariga aylandik. Umuman raqamlashtirish va xususan Internetning rivojlanishi tufayli respublikamiz aholisining katta qismi istalgan vaqtda va istalgan joyda kerakli ma'lumotlarni olishlari mumkin, bundan tashqari yangi texnologik xizmatlar onlayn ishlash, moliyaviy holatlarini real vaqtda kuzatish imkoniyatini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti “Iqtisodiyotimiz barqarorligi, barcha sohalarning sifatli va samarali ishlashi, aholi hayotining qulayligi axborot texnologiyalariga bog‘liq. Shu bois bu soha uchun yanada keng imkoniyatlar, zarur infratuzilmani yaratish, mutaxassislarni rag‘batlantirish, iqtidorli yoshlarni tarbiyalash zarur” deb takiqlagan edilar[2].
Tadqiqot metodologiyasi
Tadqiqotning amalga oshirishda turli tadqiqot usullari qo‘llanildi: mantiqiy tahlil, tarixiy yondashuv, tizimli tahlil, kuzatish, taqqoslash, sintez, guruhlash, shuningdek, matematik statistika, ekspert baholash va ma'lumotlarni vizualizasiya qilish. Tadqiqotining axborot bazasi quyidagilardan iborat: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma'lumotlari, davriy nashrlarda va Internet tarmog‘ida taqdim etilgan milliy va xorijiy sug‘urta bozorlari bo‘yicha umumiy ma'lumotlar va axborot materiallarini ko‘rib chiqish; muallif tomonidan to‘plangan va tahlil qilingan statistik ma'lumotlar.
Tahlil va natijalar muhokamasi
Zamonaviy dunyoda sug'urta texnologiyalarining qiymati kundan-kunga ortib bormoqda. So'nggi yillarda ularning rivojlanishi sezilarli o'zgarishlarga olib keldi. Shunday qilib, ular tufayli ishlab chiqarish davrlarini qisqartirish va soddalashtirish sodir bo'ldi; sug'urta texnologiyalari ma'lumotlarni tahlil qilish jarayonini yanada qulayroq qildi. Moliyaviy bozorga raqamli texnologiyalarni joriy etish va ulardan foydalanish raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha strategik vazifalarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Raqamlashtirish iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga, xususan, moliya
bozorining sug‘urta bozori kabi segmentiga ta’sir ko‘rsatmoqda.
Sug'urta texnologiyalaridan foydalanish sug'urta kompaniyalariga raqobatdosh ustunlikni beradi, bu ularga kerakli foyda olish va bozorda mustahkam o'rnini saqlab qolish imkonini beradi[3].
Sug'urta biznesida rentabellikni oshirishning samarali texnologiyalari va usullarini izlash doimiy ravishda olib borilmoqda[4]. Bizning fikrimizcha, eng diqqatga sazovor texnologiyalar:
Sun'iy intellekt;
Blokcheyn;
Katta ma'lumotlar;
narsalarning interneti;
Bulutli hisoblashlar.
Sun'iy intellekt to'rtta asosiy texnologiyani o'z ichiga oladi: kompyuter orqali ko'rish, mashina o'qitish, tabiiy tilni qayta ishlash va inson va kompyuterning o'zaro ta'siri (1-rasm); u katta ma'lumotlarga va bulutli hisoblash imkoniyatlariga asoslangan[5].
Sun’iy intellektdan foydalanish O‘zbekistonda raqamli sug‘urta rivojiga xizmat qiladi, chunki u yangi mijozlarni jalb qiladi, aholining keng qatlamlari o‘rtasida talabni qondirishga qaratilgan sug‘urta xizmatlarini rivojlantiradi, sug‘urta anderraytingi sifatini oshiradi.
Blockchain texnologiyasidan foydalanishning afzalliklari quyidagilardan iborat:
innovatsion sug'urta mahsulotlarini yaratish. Sug‘urta mahsulotlari infratuzilmasining asosiy mazmuni sug‘urta shartnomasi bo‘yicha tomonlarning huquq va majburiyatlari to‘g‘risidagi kelishuv bo‘lganligi sababli, blokcheyn texnologiyasidan foydalanish yuqori darajada shaffof, xavfsiz va samarali bo‘lgan innovatsion mahsulotlarni ishlab chiqishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, blokcheyn texnologiyasidan foydalanish sug'urta bozorida professional ishtirokchilar rollarining tubdan o'zgarishiga olib keladi, masalan, sug'urta vositachilarining roli sezilarli o'zgarishlarga uchraydi (2- rasm);
sug'urtalovchining hisobotini o'zgartirish. Blockchain o'zi ma'lumotlar bazasi. Peer-to-peer aloqa texnologiyasi va shifrlash texnologiyasi asosida ma'lumotlar bazasini tashkil etish yanada ochiq va kuzatilishi mumkin. Blockchain texnologiyasiga asoslanib, har bir ma'lumotlar bloki registr tarkibining autentifikatsiyasi va yaxlitligida ishtirok etishi mumkin[6]. Sug'urta sohasi uchun blokcheynning asosiy afzalliklaridan biri bu smart shartnomalar yoki shartlari avtomatik ravishda bajariladigan hujjatlardir. Bunday shartnomalar tomonlarning majburiyatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi va shaffoflik tufayli ma'lumotni tekshirish oson. Bundan tashqari, tranzaktsiyalar va amalga oshirilgan to'lovlar yozuvlari taqsimlangan reestrda saqlanganligi sababli ularni soxtalashtirish mumkin emas. Smart shartnomalar sug'urtalovchilarga sug'urta shartnomasining barcha bandlari bajarilishini va sug'urta tovonini to'lashini kafolatlashi mumkin.
