Shakli
| | |
рН (molyar o'lchamda %)
| |
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
| | |
Н2СО3
|
99,7
|
97.0
|
76,7
|
24,99
|
3,22
|
0.32
|
0,02
|
-
| |
НСО3
|
0,3
|
3,0
|
23,3
|
74,98
|
96,70
|
95,84
|
71,43
|
20,0
| |
СО2-3
|
-
|
-
|
-
|
0,03
|
0,08
|
3,84
|
29,55
|
80,0
|
Agar jadvaldagi qiymatlarni tahlil qilsak suvdagi рН<5 da gidrokarbonat ionlari (НСО-3) ning bo'lishi nolga intiladi. Neytral va ishqoriy suvlarda gidrokarbonat ionlarining ko'pligi kuzatiladi. Agar рН>8 bo'lsa karbonat (СО2-3) ionlari hosil bo'lishi kuzatiladi va ular ishqoriy suvlarda hukmronlik qiladilar. Gidrokarbonat ionlari barcha suvlarda uchraydi. Mineralizasiyasi kam bo'lgan suvlarda ko'proq uchraydi.
Gidrokarbonatning to'planishi kalsiyning qatnashishi bilan limitlanadi. Agar tabiiy suvlarda Са+ (kalsiy) ioni ko'proq bo'lsa gidrokarbonat НСО-3 miqdori uncha ko'p bo'lmaydi. Odatda daryo va ko'l suvlarida НСО-3 miqdori 250 mg/l dan oshmaydi. Yer osti suvlarida uglerod ikki oksidi (СО2) ko'proq bo'lsa gidrokarbonat konsentrasiyasi o'ta yuqori bo'ladi. (Narzon suvi-1,24 g/l). Karbonat ioni (СО-3) tabiiy suvlarda juda kam bo'ladi.
Umuman suvdagi gidrokarbonat (HCO-3) va karbonat (CO2-3) ionlarining manbai sifatida ohaktosh, dolomit, mergel (ohakgil) larni keltirish mumkin.
СаСО3+СО2+Н2О=Са2++2НСО-3
MgCO3+CO2+H2O=Mg2++2HCO-3
Bu reaksiyalardan ko'rinib turibdiki gidrokarbonat ionlarining hosil bo'lishi juda murakkab bo'lib reaksiyaning chapdan o'ngga ketishi uglerod oksidining qatnashishi bilan bog'liqdir, agar u qanchalik ko'p bo'lsa suvda karbonatning erishi shunga jadal bo'ladi.
Natriy ionlari (Na+) kationlar orasida tarqalishi bo'yicha birinchi o'rinni egallaydi. Natriyning barcha tuzlari yuqori darajada erish qobiliyatiga ega bo'lib uning ionlari ham yuqori migrasiya xususiyatiga ega bo'lib xlordan so'ng ikkinchi o'rinni egallaydi. Juda past mineralli suvlarda natriy ioni qatnashishi bo'yicha uchinchi o'rinni egallaydi. Yuqori darajali minerallashgan suvda natriy ionining miqdori oshib boradi. Dengiz suvlarida kationlarning 84% ni tashkil qiladi.
Yer qa'rida Na+ ning miqdori uni massasining 2,5% tashkil etadi. Asosiy manba sifatida erdan otilib chiqqan tog' jinslarining emirilishidan hosil bo'ladi (granit va boshqalar).
Kaliy ioni (К+) o'zining kimyoviy tarkibi va miqdori bo'yicha natriy ioniga juda yaqin. Kaliy ham natriy ioni kabi asosiy anionlar bilan oson eruvchi birikmalar (КCl, K2SO4, KCO3, KHCO3) hosil qiladi. Ammo kaliy ionlari atmosfera yog'in suvlaridan tashqari barcha tabiiy suvlarda qatnashadi. Odatda kaliy ionlari natriy ionining 4-10% ni tashkil qiladi. Sababi u juda past migrasiya xususiyatiga egadir.
Kalsiy ionlari ohaktosh, megrel va boshqa jinslarda 10% (ba'zan 40%) tashkil etadi. Kalsiyning tirik moddalardagi miqdori 0,5% dan iboratdir. Bu element biologik jarayonlarda juda faol qatnashadi. Organizmlarning hayot faoliyati to'xtashi bilan kalsiy mineral shakliga o'tib tuproqqa o'tadi. Shuning uchun ham tuproq qorishmalari kalsiy ionlaridan iboratdir. Kuchsiz minerallashgan suvlarda asosan kalsiy hukmronlik qiladi. Suvning mineral tarkibi oshishi kalsiyni kamayishiga olib keladi. Kalsiyni tabiiy suvlarda hosil bo'lishi manbai sifatida ohaktosh, dolomit va ohaktosh sementi tog' jinslari bo'lib ular suvda quyidagi sxema bo'yicha eriydilar.
СаСО3+СО2+Н2О↔Са(НСО3)2↔Са2++2НСО2-3
Suvdagi kalsiyning juda ko'p qismi gipsning erishidan hosil bo'ladi va er qa'rida keng tarqalgandir.
Barcha holatlarda kalsiy ioni suvda НСО2-3 va SO2-4 – anionlari bilan birgalikda uchraydi.
Magniy ionlari - o'zining ximiyaviy xossasi bo'yicha kalsiyga juda yaqin va o'xshashdir. Ammo migratsiya bo'yicha bir biridan farq qiladi. Biologik aktivligi kalsiyga nisbatan ancha pastdir. Magniy ionlari deyarli barcha tabiiy suvlarda uchraydi. Biroq hukmron bo'lib qatnashmaydi.
Odatda past mineralli suvda kalsiy ko'p bo'lsa yuqori mineralli suvda natriy ko'p bo'ladi. Magniyning tabiiy suvlardagi konsentrasiyalashuviga asosiy sabab magniyning sulfat va biokarbonatlarning (MgSO4, Mg(HCO3)2) kalsiynikiga nisbatan (CaSO4 Ca(HCO3)2) tez eruvchanligidir.
Magniyning suvda bo'lish manbai asosan dolomit, mergel, gabbro, dunit, peridodit va boshqa jinslarning erishi va emirilishi natijasidir.
|
