15.2.
Qishloq x o ‘jaligi korxonalarini soliqqa tortish b o ‘yicha
davlat siyosati va soliqlar bo‘yicha hisob-kitoblar hisobi
Davlatimizning soliq siyosatida belgilangan tartib-qoidalarga ko‘ra
qishloq xo‘jaligi korxonalari soliq to ‘lovchilar sifatida uch guruhga
bo‘linadi: (l)yagonayersolig‘ini to‘lovchilar; (2) yagona soliq to‘lovini
toiovchilar; (3)umumbelgilangan soliqlami to‘lovchilar.
Ushbugiimhlargakiruvchi qishloq xo‘jaligi korxonalari, shuningdek
ulartoiaydiganmos ravishdagi soliqlar o‘zining obyekti, soliq stavkasi,
hisob-kitobi, to‘lash tartibi va boshqa jihatlari bo‘yicha bir qancha
xususiyatlarga ega. Quyida qishloq xo‘jaligi korxonalari to ‘laydigan
soliqlami hisob-kitob qilish va ular hisobi xususiyatlariga to‘xtalamiz.
Yagona yer solig‘i
Soliq kodeksining 362-moddasiga k o ‘ra yagona yer solig‘ini
toiovchilar quyidagilarhisoblanadi:
*qishloq xo‘jaligi tovarlaii ishlab chiqanjvchilar;
*qishloq xo‘jaligi yo‘nalishidagi ilmiy-tadaiqot tashkilotlarining tajriba-
eksperimental xo‘jaliklari va ta iim muassasalarining o ‘quv-tajriba
xo‘jaliklari.
Soliq kodeksining ushbu moddasiga asosan bir vaqtning o‘zida quyidagi
shartlarga javob beradigan yuridik shaxslar soliq solish maqsadida
qishloq
xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilarjumlasiga
kiradi:
- yer uchastkalaridan foydalangan holda qishloq xo‘jaligi mahsulotini
yetishtirish va o‘zi yetishtirgan mazkur mahsulotni qayta ishlash yoxud yer
uchastkalaridan foydalangan holda faqat qishloq xo‘jaligi mahsulotini
yetishtirish asosiy faoliyat turi bo‘ lgan yuridik shaxslar;
- qishloq xo'jaligini yuritish uchun mahalliy davlat hokimiyati organlari
tomonidan o‘zlariga belgilangan tartibda berilgan yer uchastkalariga ega
boigan yuridik shaxslar;
-
qishloq xo'jaligi mahsulotini yetishtirish vao'zi yetishtirgan mazkur
mahsulotni qayta ishlash ulushi realizasiya qilish yoki qayta ishlash uchun
olingan qishloq xo'jaligi mahsulotini o'z ichigaoluvchi qishloq xo'jaligi
mahsulotini yetishtirish va qayta ishlash umumiy hajmida karnida 50 foizni
tashkil etadiganyuridik shaxslar.
Soliq Kodeksi 362-moddasi ikkinchi qismining ikkinchi vauchinchi
xatboshilaridanazarda tutilgan shaitlarga javob beradiganyangidan tashkil
etilgan qishloq xo'jaligi tovarlari ishlab cliiqaruvchilar davlat ro'yxatidan
o'tkazilgan paytdan e’tiboran yagona yer solig'ini toiovchilar bo'ladi.
Quyidagilaryagonayersolig'ini to'lovchilari hisoblanmaydi:
* o ‘ rmon va ovchi 1 ik xo'j al i klari;
*yuridik shaxs tashkil etgan va tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon
xo'jaliklari.
Yagona yer solig'ini to'lash tartibini qo'llash uchun soliq to'lovchi har yili
joriy soliq davrining 1 -fevraliga qadar soliq bo'yicha hisobga olish joyidagi
davlat soliq xizmati organlarigao'tgan soliq davrida qishloq xo'jaligi
mahsulotini yetishtirish va qayta ishlashning umumiy hajmida qishloq xo'jaligi
mahsulotining o‘zi yetishtirgan va qayta ishlagan ulushi ko'rsatilgan
ma'lumotnomani taqdim etishi lozim. Qishloqxo'jaligi mahsulotini yetishtirish
va qayta ishlashning umumiy hajmida qishloq xo'jaligi mahsulotining o'zi
yetishtirgan va qayta ishlagan ulushini aniqlashda Soliq Kodeksining 132-
moddasida nazarda tutilgan boshqa daromadlar hisobga olinmaydi. MLsol:
o'tgan yildajami sof tushum 2 milliard sum, shundan o'zi yetishtirgan va
qayta ishlagan mahsulotni sotishdan olingan tushum (1) - holatda 600 mln.
sum, (2) - holatda 1,5 milliard sum, deylik. Misol shartiga ko'ra. umumiy
sof tushumda qishloq xo'jaligi mahsulotining o‘zi yetishtirgan va qayta ishlagan
ulushi (l)-holatda30 %, (2) -holatda 75 %ni tashkil etadi. Demak, (1)-
holatda ushbu qishloq xo'jalik korxonasi yagona yer solig'ini to'lovchisi
hisoblanmaydi, chunki uning umumiy sof tushumida qishloq xo'jaligi
mahsulotining o'zi yetishtirgan va qayta ishlagan ulushi Soliq Kodeksining
362-modda uchinchi bandida belgilangan me’yordan past, aksincha (2)-
holatda u yagona yer solig'i to'lovchisi hisoblanadi. chunki bu holatda qishloq
xo'jaligi korxonasining umiuniy tushumida qishloq xo'jaligi mahsulotining
o‘zi yetishtirgan va qayta ishlagan ulushi belgilangan me’yordan yuqori.
Agar o'tgan soliq davriyakunlari bo'yicha yagona yer solig'i to'lovchi Soliq
Kodeksi 362-moddasining ikkinchi qismida belgilangan shartlarga javob
bermasa, soliq to‘ lovchi joriy soliq davrining boshidan boshlab umumbelgilangan
soliqlami yoki yagona soliq toiovini to'lashga o'tishi kerak bo‘ladi.
MikrofiiTnalar va kichik korxonalar toifasiga kiradigan soliq to'lovchi
Soliq Kodeksi 362-moddasining ikkinchi qismida belgilangan shartlarga
javob bennay qo‘ygan soliq davridan keyingi yilning birinchi fevralidan
kechiktirmay davlat soliq xizmati organiga soliq solish tartibini tanlash
to‘g'risidayozmabildirish taqdini etishi lozim. Soliq to‘lovchiningyozma
bildirishni belgilangan muddatda taqdim etinaganligi uning unuunbelgilangan
soliqlarni to‘lashga roziligi deb hisoblanadi.
Yagona yer solig‘ini to‘lashdan umumbelgilangan soliqlami to‘lashga o'tgan
soliq toiovchi Soliq Kodeksida nazarda tutilgan yuridik shaxslardanolinadigan
foyda solig‘i, obodonlashtirish va ijtimoiy iniratuzilmani rivojlantirish solig’i va
yuridik shaxslamingmol-mulkiga solinadigan soliq bo'yiclmiunuimtelgilangan
soliqlami to‘lashgao‘tgan soliq davrining birinchi choragiuehunjoriyto‘lovlami
to' lashdan ozod qilinadi. Umumbelgilangan soliqlami yoki yagona soliq toiovini
tolashga o‘tgan yagona yer solig‘ini to‘lovchi 362- moddaning birinchi qismida
nazarda tutilgan taitibga muvofiq faqat navbatdagi sol iq davri boshidan boshlab
yana yagona yer solig‘ ini to4 lashga o‘tishga haqi idi r.
Soliq Kodeksi 362-moddasining ikkinchi qismida belgilangan shartlarga
javob beradiganqishloq xo jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilar, shuningdek
qishloq xo‘jaligi yo‘nalishidagi ilmiy-tadqiqot tashkilotlarining tajriba-
eksperimental xo ‘jaliklari va ta’lim muassasalarining o‘quv-tajriba
xo'jaliklari laoliyatning yagona yer solig‘ini to‘lash tatbiq etiladigan qismi
bo‘yicha soliq solishning boshqacha tartibini tanlash huquqiga ega emas.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish va qayta ishlash bilan bog‘liq
bo‘lmagan faoliyatturlarini amalga oshirishda yagona yer solig‘i to‘lovchi
mazkur faoliyat turlari bo‘yicha alohida-alohida hisob yuritishi shart.
Soliq Kodeksi 350-moddasining birinchi qismiga muvofiq soliq solish
tartibini tanlash huquqi saqlab qolingan mikrolImialar va kichik korxonalar
faoliyatning boshqa turlari bo‘yicha korxonalaming tegishli toifalari uchun
belgilangan stavkalar bo‘yichayagona soliq to‘lovi to‘lashi mumkin.
Mikrofirmalar va kichik korxonalar toifasiga kirmaydigan soliq to‘ lovchi
umumbelgilangan soliqlami to‘lashga o‘tishi kerak.
Yagona yer solig‘ini to‘lovchilar uchun Soliq Kodeksining 132-
moddasida nazarda tutilgan boshqa daromadlarga soliq solinmaydi,
dividendlar va foizlar, bii'g.alikdagi faoliyatdan olingan daromadlar bundan
mustasno. Birgalikdagi faoliyatdan olinadigan daromadlarga yagona yer
solig‘i toiovchida dividendlarga soliq solish uchun belgilangan stavkalar
bo'vieha soliq solinadi. Yer uchastkalari ijaraga (shu jumladan ichki xo'jalik
pudratiga) berilganida yagona yer solig‘ini to iash majburiyati ijaraga
beruvchining zimmasida saqlanib qoladi.
Qonun hujjatlariga muvotiq qishloq xo‘jaligini yuritish uchun egalik
qilishga, foydalanishga yoki ijaraga berilgan yer uchastkasi soliq solish
obyekti, yer uchastkalarining qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan
normativ qiymati" soliq solinadigan baza hisoblanadi.
Egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi yil mobaynida
vuj udga kelgan yer uchastkalari uchun soliq solinadigan baza yer uchastkalariga
boigan huquq vujudga kelgan oydan keyingi oydan boshlab hisoblab
chiqariladi. Yer uchastkasi maydoni kamaytirilgan taqdirda, soliq solinadigan
baza yer uchastkasi maydoni kamaytirilgan oydan boshlab kamaytiriladi.
Yuridik shaxslarda yagona yer solig‘i bo‘yicha imtiyozga boigan
huquqlar vujudga kelganda soliq solinadigan baza bu huquq vujudga kelgan
oydan boshlab kamaytiriladi. Yagona yer soligi bo‘yicha imtiyozga boigan
huquq tugatilgan taqdirda, soliq solinadigan baza bu huquq tugatilgan oydan
keyingi oydan boshlab ko‘paytiriladi.
Yagona yer soligini toiashdan quyidagilarozod qilinadi:
* Soliq Kodeksi 362-moddasi ikkinchi qismining ikkinchi va uchinchi
xatboshilarida nazarda tutilgan shartlarga muvofiq kelgan taqdirda, yangi tashkil
etilgan qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilar davlat ro‘yxatidan
o‘tkazilgan oydan boslilab ikki yil muddatga. Mazkur imtiyoztugatilgan fermer
xo‘jaliklari bazasida tashkil etilgan fermer xo‘jaliklarigatatbiq etilmaydi;
* ixtiyoriy tugatilayotgan tadbirkorlik subyektlari - yuridik shaxslar
davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ ixtiyoriy tugatish to‘g ‘risida qabul
qilingan qaror haqida xabardor qilingan kundan e’tiboran. Ixtiyoriy tugatish
qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda tugallanmagan yoki tugatish
tartib-taomili tugatilgan va faoliyat qaytatiklangan taqdirda ushbuimtiyoz
qoilanilmaydi hamda soliq summasi imtiyozqoilanilganbutundavr uchun
to iiq miqdorda undiriladi.
11 h o lt: 1. Har bir xo'jalik b o 'y ic h a qishloq xo'jaligi yerlarining normativ qiymati O 'zbekiston
R e s p u b l i k a s i y e r re su rsla ri, g e o d e z i y a , k a rto g ra fiy a va d a v la t k a d a s tri d a v l a t q o 'm ita s i
to m o n id a n belgilanadi.2. Belgilangan m ezonlarga muvofiq y agona yer so lig 'i to'Iovchilariga
k iritila d ig a n baliqchilik xo'ja lik la ri tu m a n b o 'y ic h a o 'rta c h a s u g 'o rila d ig a n yerlar normativ
q iy m atid an kelib chiqib, yagona yer s o lig 'in i to'laydilar.
Qishloq xo'jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilar - yagona yer solig'i
to‘lovchilarga Soliq Kodeksi 282-moddasining ikkinchi qismidanazarda
tutilgan yer solig‘ i bo'yicha imtiyozlar ham tatbiq etiladi.
Yagona yer solig'ini toMovchilari uchun kalendar yil soliq davri bo'lib
hisoblanadi. Kalendar yil uchun yagona yer solig‘i summasi yer
uchastkalarining normativ qiymatini yagona yer solig‘ining belgilangan
stavkasiga ko‘paytirish orqali topiladi.
Misol: yagona yer solig‘i to‘lovchi «Sahovat» fermer xo'jaligi uchun
ajratilgan jami yeruchastkasi 2009-yil 1 -yanvar holatiga242,4 ga, shundan:
*yo‘llar, ariqlar va zovurlar o‘tgan yer maydoni - 17,0 ga;
*ekin yerlari maydoni - 43,4 ga;
*bog‘ uchastkalari maydoni - 83,0 ga;
*uzumzorlar maydoni - 93,4 ga;
*ko‘p yillik daraxtzorlar maydoni - 1,3 ga;
*bo‘zyerlar maydoni-4 ,3 ga.
1 ga yer uchastkasining normativ qiymati:
ekin yerlari maydoni uchun-9 4 7 ,2 ming so‘m;
*bog‘ uchastkalari maydoni u ch u n -462,3 ming so‘m;
*uzumzorlar maydoni uchun - 467,4 ming so‘m;
*ko‘p yillik daraxtzorlar maydoni uchun - 947,2 ming so‘m;
*bo‘zyerlar maydoni uchun 15,1 mingso‘m.
Yagona yer solig‘i stav k asi-3 ,5 %, yagona yer solig'i to'lovidan
ozod qi lingan yer uchastkalari maydoni (bog‘ lar va uzumzorlar bo‘yicha
176,4 ga yoki normativ qiymati 82026,1 ming so‘m, soliqqa tortiladigan
yer uchastkalari maydoni 49,0 ga yoki normativ qiymati 42404,8 ming
so‘m.
Yuqorida keltirilgan shartli ma’lumotlar asosida tuzilgan yagona yer
solig‘i hisob-kitobi 15.1 -jadvalda keltirilgan.
15.1-jadvalda keltirilgan yagona yer solig‘ining hisob-kitobi yer
uchastkasi joylashgan yerdagi davlat soliq xizmati organigajoriy soliq
davrining 1 - mayigacha taqdim etiladi.
Yil davomida berilgan yer uchastkalari uchun yagona yer solig'i yer
uchastkasi berilganidan keyingi oydan boshlab toianadi. Yer uchastkasi
olib qo‘yilgan (kamaytirilgan) taqdirda, yagona yer solig‘ini to'lash yer
uchastkasi olib qo‘yilgan (kamaytirilgan) oydan boshlab to ‘xtatiladi
(kamaytiriladi).
|
