iste’mol qiladigan yoqilg1 i turiga ko‘ra bir biridan farqlanadi.
Ishlab chiqilgan joyiga k o ‘ra
ATV xorijiy mamlakatlardahamda
mamlakatimizda ishlab chiqarilgan avtomobillarga bo‘linadi. Chunonchi,
respublikamiz avtotransport korxonalarida Rossiya, Belorussiya,
Germaniya, Yaponiya va dunyoning boshqa mamlakatlarida, shuningdek
respublikamizning o ‘zida ishlab chiqilgan 100 dan ortiq nomdagi va turli
markalardagi ATVlar ishlatilmoqda.
Iste ’m ol qiladigan y oqilg‘i turiga k o ‘ra
ATVlar benzin (B), dizel
yoqilg4 isi (D), shuningdek suyultirilgan gaz (SG) hamda siqilgan tabiiy gaz
(TG)da ishlaydigan avtomibillarga bo‘linadi.
Nomi bir xil, lckin markasi turlicha bo‘lgan ATYlar ularga sarflanadigan
yoqilg‘ining asosiy me’yorlari bo‘yicha ham bir-biridan farqlanadi (18.1-
jadvalgaqarang).
Avtotransport korxonalari ixtiyoridagi ATVlar uzunligi, dvigatelining ish
hajmi, og‘irligi bo‘yicha ham turlicha bo‘ladi. Masalan, avtobuslar uzunligi
bo‘yicha mini (5,5 metrgacha), kichik (6,0 metrdan 7,5 metrgacha), o‘rta
(8,5 metrdan 10 metrgacha), katta (11 metrdan 12 metrgacha) hamda
superkatta (16,5 metrdan 24 metrgacha) avtobuslarga boiinadi.
18.1-jadvaI
Avtotransport vositalarining ayrim turlari bo‘yicha har 100
km m asofaga sarflanadigan yoqi!g‘ining asosiy m e’yorlari
T r a n s p o r t tu r i, modeli, m a r k a s i va m odifikatsiyasi
Asosiy
ine’yor,
1/100 km
Y o q ilg 'i turi
1. Y u k ta sh ish avtom obillari
G A Z
GAZ- 52, -52A, -52-01, -52-03, -52-04, -52-05, -52-
54, -52-74, -53F
22,0
B
GAZ-52-07, -52-08, -52-09
30,0
SG
G A Z -52-27, -52-28
21 (22)
TG
GAZ-53.-53A , -53-12, -52-12-016 v a b.
25,0
B
G A Z-63,- 6 3A
26,0
B
GAZ-66. -66A. -66AE, -66-01, -66-02, -66-04. -66-05,
-66-11
28
B
G A Z-3309, G A Z -5441
17
D
Z1L
ZIL -130, -I3 0 A 1 , -130G, -130GU, -130S. -130-76, -
I30G-76 v a boshqalar
31,0
B
Z 1L-131 .-1 3 1 A
41,0
B
ZIL-133G , -133G1,-133G2, -133GU
38.0
B
Z1L-133GYA
25.0
D
ZIL -138
42,0
SG
ZIL -138A , 138AG
31 (32)
TG
ZIL-150, Z IL -151, -151A
39,0
B
Z IL-5301PO
15.0
D
K a m A Z
K a m A Z -4 3 10,-43105
31.0
D
K am A Z-5320
25,0
D
K am A Z -53219
22.0
T G Q 6 .5 D
Y Oki 26,0 D
K r A Z
KrA Z-255B ,-255B l
42,0
D
K rA Z -2 5 7 .-2 5 7 B I
38,0
D
M A Z
MA Z-514
25,0
D
M A Z -543
98,0
D
U AZ-451. - 4 5 ID. -45ID M .-451M
14.0
В
UA7.-452, -452D. -452DM
16.0
В
U A Z -33032. -3332-01
21.5
В
U A Z-3909
17.0
В
BelA Z
BelA Z-540. -540A
135
D
B elA Z-548A
160,0
D
B elA Z-548G D
200,0
SG
BelA Z-549, -7509
270.0
D
Bo.sliqa m a n i l a k a t l a r y u k m a s h in a la ri
I'atra I H R
33.0
D
h e c o - 190.33
25.0
D
M ersedes-bens-1635S. -1926. -1928. -1935
23,0
D
M e rsed es-b en s-1834LS
18.5
D
M e rsedes-bens-1840
17.0
D
Mersedes-bens-2232S
27.0
D
V o lv o -1033
22,0
D
Volvo F H - 12/380
15,0
D
Volvo FL 10
27,0
D
Ford Transit FT 150/150L
10.0
D
Ford Transit FT I50/I50L 2.01
13.0
В
2. A v to b u s la r
LAZ-695 (B, E. J, M. N modif.)
41,0
В
LA Z-699R
28.1
D
PAZ-672. -672А,- 672G va boshqalar
34.0
В
lkarus-55
28.0
D
Ikanis-280,-280,01
43,0
D
Mersedes-bens-3 08D
10.8
D
Mersedes-bens-0302
32,0
D
Volsvagen 2.0
11.5
В
Volsvagen 2.5D
9,4
D
O ta v o ‘1 M-24
17,8
D
O tay o 'l M-24
44.6
TG
3. Yengil a v to m o h illa r
G A Z-24.-24-10. 24-60
13,0
В
GAZ-24-07
16,5
SG
G A Z -3 102, 3102-12
12.5
В
GA Z-3105
13.7
В
Audi 80 1.6
13,1
В
B M V M 3
11,0
В
B M V 725
10,1
D
M ersedes-bens E 200
9.5
В
M eresedes-bens Vito 110D
9.6
D
Nissan A im era 1.5
7.6
В
Nissan Patrol GD 3.0D
12,5
D
Neksiva
9.0
В
M atiz
7.5
В
Yengil avtomobillar dvigatellarining ishchi hajmiga ko‘ra juda kichik
(1,1 litrgacha), kichik(1,1 litrdan 1,8 litrgacha), o ‘rta (l,8 litrdan 3,5
litrgacha), katta (3,5 litrdan ortiq) turlarga bo‘linadi.
Yuk tashish avtomobillari og‘irligiga (massasiga) ko‘ra quyidagi 7 ta
guruhga ajratiladi:
-1 -guruh -1,2 tonnagacha;
- 2-guruh -1,2 tonnadan 2,0 tonnagacha;
- 3- guruh -2,0 tonnadan 8,0 tonnagacha;
- 4-guruh - 8,0 tonnadan 14,0 tonnagacha;
- 5-guruh -1 4 tonnadan 20,0 tonnagacha;
- 6-guruh - 20,0 tonnadan 40,0 tonnagacha;
- 7-guruh - 40,0 tonnadan yuqori.
X alq aro am aliy o td a A T V larning BM T Y evropa iq tiso d iy
komissiyasining ichki transport qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan
klassifikatori keng qo‘llaniladi. Ushbu klassifikatorda ATYlami tasniflash
uchun 6 xonali kodlar asos qilib olingan. Bu kodlaming alohida razryadlari
quyidagilami ifodalaydi:
1 -son ATV ning toifasi va sinfi;
2-son ATVning tipi;
3-va 4-sonlar ATVning modeli tartib raqami;
5-son ATVning modifikasiyasi;
6-son qaysi iqlimga moijallanganligi.
Xalqaro klassifikatorga muvofiq yo‘lovchi tashishga mo‘ljallangan
ATVlar 3 tatoifaga (M l, M2, M3) bo‘linadi. Shundan, birinchi toifa
(M 1 )ga faqat yengil avtomobillar kiritiladi. Dddnchi vauchinchi toifa (M2,
M3)larga turli uzunlik va o‘rindiqlar soniga egabo‘ lgan avtobuslar kiritiladi.
M2 va M3 - toifalarga kiritilgan avtobuslar quyidagi sinflarga ajratiladi:
1 -sinf- shahar ichida harakatlanuvchi avtobuslar;
2-sinf- shaharlararo harakatlanuvchi avtobuslar;
3-sinf- turistlami tashishga mo‘ljallangan avtobuslar.
Shahar ichi va shaharlararo qatnovlami bajaruvchi hamda 22 tadan
kam bo‘lgan yo‘lovchilami tashishga mo‘ljallangan avtobuslar A sinfga
(turib va o ‘tirib ketuvchi yo‘lovchilar uchun) hamda V sinfga (faqat
o ‘rindiqlarga o‘tirib ketuvchi passajirlar uchun) ajratiladi.
Xalqaro klassifikatorga muvofiq yuk tashishga mo‘ ljallangan ATVlar
og‘irligiga (massasiga) ko‘ra 3 ta toifaga ( № 1, № 2 , № 3 ) ajratiladi.
Chunonchi, № 1 toifagaog‘irligi(massasi)3,5tonnagachabo‘lganyuk
tashuvchi va maxsus avtomobillar, № 2 toifaga og‘irligi 3,5 tonnadan
12,0 tonnagacha bo‘lgan yuk tashuvchi va maxsus avtomobillar, №
3
toifaga og‘ irligi (massasi) 12,0 tonnadan ortiq bo ig an yuk tashuvchi va
maxsus avtomobillar kiradi.
Avtomobillamingtirkamalari (yarimtirkamalari) og‘irligi (massasi)ga
ko‘ra 4 ta toifaga ( 01, 02, 03, 04) bo‘linadi. Chunonchi, 01 toifaga
og‘irligi (massasi) 0,75 tonnagacha bo‘lgantirkamalar, 02 toifaga og‘irligi
0,75 tonnadan 3,5 tonnagacha bo‘lgan tirkama va yarimtirkamalar, 03
toifaga og‘irligi 3,5 tonnadan 10,0 tonnagacha bo‘lgan tirkama va
yarimtirkamalar, 04 toifaga esa og‘irligi (massasi) 10,0 tonnadan ortiq
bo‘ lgan tirkama va yarimtirkamalar kiradi.
ATVlaming nomlari, alohida belgilari, toifasi, sinfi, modelining tartib
raqamlari, modifikasiya raqamlari ulami ishlab chiqaruvchi korxonalar
tomonidan qo‘yiladi. Masalan, Vengriyada ishlab chiqarilgan avtomobilga
berilgan «Ikarus-260,01 » belgilarda 2 raqami uning avtobus ekanligini,
60 - avtobus modeli tartib raqamini, 01 - modifikasiya raqamini bildiradi.
Hozirgi paytda barcha MDH mamlakatlarida, shu jumladan bizning
respublikamizda ham, ATVlarni tasnillash va ularga beriladigan milliy davlat
raqami belgilarini xalqaro talablar va standartlargamuvofiqlashtirish ishlari
olib borilmoqda. Chunonchi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2007-yil 27-iyundagi «Avtomototransport vositalari uchun
ro‘yxatdan o‘tkazish davlat raqami belgilarining yangi namunalarini joriy
etish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida»gi 131-son qaroriga asosan
m am lakatim izda 2 0 0 7 -2 0 lO yillar m obaynida barcha turdagi
avtomototransport vositalariga yangi namunadagi davlat raqamlari belgilari
beriladi. Yuridik shaxs maqomidagi avtotransport korxonalari ATVlariga
davlat raqamlari belgilari tasdiqlangan I tip, XII tip, LA tip, IIIA tipdagi
shakllarda ajratiladi.
ATVlar avtotransport korxonalari balansiga ulaming
|