Avtotransport korxonalarida bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)lar
tannarxiga kiritiladigan yoqilg‘ i - moylash materiallari sarfi buxgalteriyada
haydovchilaming yo‘l varaqalari asosida har bir ATV bo‘yicha uning tipi,
markasi, bosib o‘tgan yoii, tashilgan yuk miqdori, shuningdek har 100 km
masofaga yoqilgi sarfining belgilangan asosiy me’yorlarigako‘raaniqlanadi.
Yoqilgining ushbumaqsadlarda ishlatilishi va bajarilgan ish (ko‘rsatilgan
xizmat)lar tannarxiga kiritilish tartibiga keyingi bobda alohida to‘xtalamiz.
19.3. Avtomobillar uchun ehtiyot qism larning hisobi
Avtomobillar uchunjudako‘p turdagi ehtiyot qismlar ishlatiladi. Ulami
turli belgilari, masalan, nomlari, markalari, modeli, turganjoyi, kelib tushish
manbalari, ishchi liolati, yaroqlilik darajasi, xizmat muddatlari hamda
boshqajihatlari bo‘yichatasniflash mumkin. Ehtiyot qismlarning ushbu
belgilari b o ‘yicha tavsifi, odatda,
avtotransport korxonalarida
qoilaniladigan «Ehtiyot qismlar klassifikatori»da keltiriladi.
Turgan joyiga ko ‘ra
ehtiyot qismlar ombordagi va foydalanishdagi
ehtiyot qismlarga boiinadi.
Ombordagi ehtiyot qismlar, o ‘z navbatida,
yaroqlilik darajasiga
ko(ra
quyidagi guruhlarga ajratiladi:
- yangi ehtiyot qismlar;
- oldin foydalanishda boigan, lekin yaroqli holdagi ehtiyot qismlar;
- foydalanishga yaroqsiz ehtiyot qismlar.
Avtotransport korxonalari yangi ehtiyot qismlami turli korxonalardan,
m asalan, ularni bevosita ishlab chiqaruvchi, ta ’m inot-sotuvchi
korxonalardan tuzilgan shartnomalar asosida sotib oladilar. Shuningdek,
ular boshqa yuridik vajismoniy shaxslardan beg‘araz
olinishi, hisobdor
shaxslar hamda haydovchilar tomonidan naqd pulga sotib olinishi,
ta’sischilar tomonidan kiritilishi ham mumkin.
Kelib tushgan yangi ehtiyot qismlar avtotransport korxonalarining
omborlariga sotib olish qiymati (tannarxi) bo‘yicha kirim qilinadi.
Oldin foydalanishda boigan, lekin yaroqli holdagi ehtiyot qismlar, odatda,
ATVlami tugatishdan, qayta jihozlashdan va modemizasiyasidan keyin
omborlarga komissiya tomonidan baholangan qiymatlarda kirim qilinadi.
ATVlami tugatish, ta’mirlash, modemizasiya qilishda yaroqsiz deb
topilgan ehtiyot qismlar omborlarga metallolom sifatida bahosiz kirim
qilinadi.
Omborlarda kirim qilingan ehtiyot qismlaming hisobi «Ombor hisobi
kartochkasi» yoki «Ombor hisobi kitobi»da soniy ko‘rinishda yuritiladi.
Ombor hisobi kartoclikasi ehtiyot qismlaming har bir turi, ulaming kirim
baholari bo‘yicha ochiladi. Ombor hisobi kitobida ehtiyot qismlaming har
bir turiga, kirim baholariga qarab alohida varaqlar ajratiladi.
Ehtiyot qismlar avtotransport korxonalarida ATVlaming joriy va kapital
ta’mirlanishiga, shuningdek ulami qaytajihozlash hamda modemizasiya
qilinishiga ishlatiladi. Ehtiyot qismlar omborlardan bunday maqsadlarda
ustaxonalarga, sexlarga, garaj larga avtotransport korxonasi rahbari (bosh
injeneri)ning ruxsati bilan beriladi. Ushbu operatsiyalar ikki nusxada
talabnom alar, ichki nakladnoylar, lim it-zabor
varaqalari bilan
rasmiylashtiriladi. Ehtiyot qismlaming ATVlarga qo‘yilishi, ta’mirlashga,
modemizasiya va qayta j ihozlash ishlariga sarflanishi tegishli dalolatnomalar
bilan rasmiylashtiriladi.
Ehtiyot qismlaming avtotransport korxonasidan chetga chiqib ketishi,
masalan, zarurat yuzasidan sotilishi, bepul berilishi, ta’sis badali sifatida
kiritilishi tuzilgan shartnomalar asosida amalga oshiriladi. Bu mazmundagi
operatsiyalar schot-fakturalar bilan rasmiylashtiriladi.
Avtotransport korxonalarida moddiy javobgar shaxslar (ombor
mudirlari, ustaxona boshliqlari, garaj mudiri) o‘zlarining
moddiy
javobgarligidagi ehtiyot qismlar bo‘yicha hisob siyosatida belgilab
qo‘yilgan muddatlarda ulaming holati va harakati to‘g‘risida ikki nusxada
hisobot tuzadi. Hisobotningbirinchi nusxasi barcha boshlang‘ich hujjatlar
bilan birgalikda buxgalteriyaga topshiriladi. Uning qabul qilib olinganligi
to‘g‘risida buxgalter tomonidan imzolangan ikkinchi
nusxasi moddiy
javobgar shaxsga qaytariladi.
Avtotransport korxonalari amaliyotida ehtiyot qismlar holati va harakati
to‘g‘risida hisobotni soniy ko‘rinishda tuzish usuli keng qo‘llaniladi. Ushbu
usulda moddiy javobgar shaxslar hisobotda ehtiyot qismlar holati va harakatini
faqat soniy ko‘rinishda aks ettiradi. Buxgalteriyada moddiy javobgar
shaxslaming hisobotlari asosida ehtiyot qismlaming holati va harakati bo‘yicha
soniy-summaviy ko‘rinishda aylanma qaydnomalar tuziladi. Ushbu aylanma
qaydnomalar ehtiyot qismlar bo‘yicha tahliliy hisob registrlari hisoblanadi.
Avtotransport korxonalarida ombordagi ehtiyot qismlaming sintetik
hisobi 1040 «Ehtiyot qismlar» schotida yuritiladi. Ehtiyot qismlaming
omborlarga kirimi, shuningdek ulaming omborlardan foydalanishga berilishi,
sotilishi va boshqa chiqimlari ushbu schotda quyidagicha aks ettiriladi
(19.1 -jadvalga qarang).
19.1-jadval
