Qat ’  iy belgilangan sotish baholarida

oladi. Tovarlaming sotib olish qiymati chakana savdo korxonalarida xuddi 
ulgurji savdo korxonalaridagidek tartibda guvohlik beruvchi hujjatlar 
asosidahisob-kitob qilinadi. Savdo korxonasiningmarketing bo‘limi kelib 
tushgan tovarlar bo‘yicha sotish baholarini qayd etish kitobini yuritadi. 
Ushbu kitob quyidagi shaklda yuritiladi:
T ovarlarning chakana b ah o larin i qayd etish reestri
JV”
T o v a r n i n g iitinii
Sotib
olish
bahosi
Savdo usta inasi
Tova ri iin j
sotish
bahosi
Yangi
balio
Kiritish
sa nas i
Yangi 
sa vdo 
usta masi 
su m m as i
Foiz
S u m m
a
1
2
3
4
5
6
7
X
9
1
K o 'k clioy, № 95
1200
10
120
1320
1400
1.03
2009
200
Chakana savdo korxonalari kelib tushgan tovarlar bo‘yicha keyingi 
davrlarda ulaming chakana sotish baholarini talab va taklifga muvofiq 
oshirishlari hamdapasaytirishlari ham mumkin. Bunday hollardayiiqoridagi 
chakana sotish baholarini qayd etish kitobida qayta baholangan chakana 
narxlar to‘g‘risidagi yozuvlar 7-9 -ustunchalarda ko‘rsatiladi.
Savdo ustamalari chakana savdo korxonalari foyda olishlarining asosiy 
manbai hisoblanadi. Tovarlar bo‘yicha turli savdo ustamalari qoilanilishi 
sababli sotilgan tovarlarga to‘g ‘ri keladigan savdo ustamasi summasi 
ulaming o‘rtacha foizi asosida topiladi.
Chakana savdo korxonalarida ulguij i savdo korxonalaridan farqli o‘ laroq 
har kuni aynan qanday tovami va qancha miqdorda sotilganligini bilish qiyin, 
ya’ni kassaga kirim qilingan savdo pulini chakana savdo shoxobchasida 
saqlanayotgan uyoki butovargategishli ekanligini aniqlab bo‘lmaydi. Bunga 
sabab shundaki har bir tovaming sotilishi chakana savdo shoxobchalarida 
bevosita hujjat bilan rasmiylashtirilmaydi. Shuning uchun chakana savdo 
korxonalarida tovarlar hisobining davriy tizimi qo‘llaniladi. Ushbu tizimga 
muvofiq oldingi va keyingi inventarizatsiya ma’lumotlari, shuningdek 
tovarlaming kirimiga oid ma’lumotlar asosida haqiqatda sotilgan tovarlaming 
miqdori aniqlanadi vatopilgan summa chakana tovar aylanmasi hisoblanadi. 
Davriy tizimga asosan sotilgan tovarlar summasi quyidagicha topiladi:
Hiso bot
Hisobot
H isobot
d a v r i
riavrkla
d av ri
Sotilgan
bosh iga
t o v a r l a r
□
kirim
qilingan
□
oxiriga
to v a r l a r
Q
t o v a r l a r
s u m m as i
su m m as i
to v arla r
sumniasi
qoldig 'i

Ushbu tartibda aniqlangan sotish hajmini kassaga kirim qilingan pul 
mablag‘lari summasi bilan taqqoslash moddiyjavobgar shaxs tomonidan 
savdo puliningyashirilganligi yoki yasliirilmaganligini aniqlash imkonini beradi.
Chakana savdoning ulgurji savdodan farqli jihatlaridan yana biri 
shundaki, davriy tizimni qo‘llanilishi chakana savdo korxonalarida har bir 
tovar harakatini son jihatdan hisobga olish imkonini bermaydi. Shuning 
uchun chakana savdo korxonalarida ulgurji savdo korxonalaridan o‘laroq 
tovarlaming qiymat jihatdan hisobi olib boriladi. Tovarlaming haqiqiy 
qoldig‘i son jihatdan faqatgina inventarizatsiya o‘tkazilganda aniqlanadi 
va inventarizatsiya ro‘yxatida aks ettiriladi.
Chakana savdo korxonalarida tovarlaming bevosita iste’molchilar 
tomonidan qo‘ldan qo‘lga olish, o‘lchab ko'rish, baholash, sinab ko‘rish 
va boshqa shu kabi holatlari ko‘p bo‘ladi. Bu o‘z navbatida chakana 
savdo korxonalarida ulgurji savdo korxonalaridan oMaroq tovarlarning 
sinish, to‘kilish, buzilish va shu kabi sabablarga ko‘ra kamayish ehtimolini 
katta qilib qo‘yadi. Shuning uchun chakana savdo korxonalarida 
tovarlaming tabiiy kamayish me’yori ulguiji savdo korxonalaridan o‘laroq 
balandroq bo‘ladi.
Chakana savdo korxonalariga tovarlar bilan kelgan aylanma idishlar 
(masalan, butilkalar, xaltalar, karton yashiklar vaboshqalar)ni yig‘ish va 
ta’minotchilarga topshirish vazifasi ham yuklanadi. Bu, o ‘z navbatida, 
chakana savdo korxonalarida idishlar harakati hisobining to‘g‘ri tashkil 
qilishni, ular bo‘yichahisob-kitoblami o‘z vaqtida olib borishni taqozo etadi.
Chakana savdo korxonalari o‘zlari sotib oigan tovarlami sotishdan 
tashqari konsignasion hamda komission tovarlami sotib berish bo‘yicha 
vositachilik xizmatlarini ham ko‘rsatishlari mumkin. Sotib berish uchun 
olingan konsignasion va komission tovarlar chakana savdo korxonalarining 
balansiga kiritilmaydi. Bunday tovarlar balansdan tashqari 004 
«Komissiyagaqabul qilingan tovarlar» schotida hisobga olinadi.

Download 15,8 Mb.