M ulk ob’ektlari
- bu m ulkka aylangan barcha boylik turlaridir. B u la r :
- ishlab chiqarish vositalari;
- inson yaratgan m oddiy va m a’naviy boyliklar;
- tabiiy boyliklar;
- itellektual boyliklar;
- insonning m ehnat qilish qobiliyati bo'lgan ishchi kuchi va h.k.
M ulk s ub ’ekti
- bu m ulkiy m unosabatlarning ishtiroklari, ya ’ni m ulk ob'ekti va ishlab
chiqarish natijalarini o'zlashtirishda qatnashuvchilardir. Ular;
► • davlat (turli darajadagi hukum at va boshqaruv organlari);
► • korxonalar, xo'jalik birlashm a (uyushm a)lari, ja m oa t va boshqa tashkilotlar;
alohida kish ila rva oilalar;
► •
chet elliklar (xorijiy fuqaro, tashkilot va davlatlar).
2-§. Mulk shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni
“Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan 0 ‘zbekiston
iqtisodiyotining negizini xilma xil shakllardagi mulk tashkil etadi”1
D avlat m ulki
- bunda m ulka egalik qilish va uni ta sa rru f etish davlat ixtiyorida bo'ladi.
Davlat m ulkidan foydalanish huquqi ko'pincha xo'jalik yurituvchi sub’ektlargaberiladi.
O 'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Т.: « zb e kiston » , 2003, 11-bet.
36
D a v la t m u lk i ikki d a ra ja d a m a v ju d bo 'la di:
-------------------------------------------------------------------------------------------
Respublika mulki
- oular yer, yer osti boyliklari, suv, havo bo'shlig'i,
o sim lik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar, respublika
hukumati va boshqaruv tuzilm alari m ol-m ulki, davlatga qarashli m adaniy
va tanxiy boyliklar, byudjet m ablag'lari, oltin zaxirasi, valyuta fondi va
boshqa davlat fondiari.
M a’muriy - hududiy tuzilm alar m ulki
- bular davlat hokim iyati m ahalliy
organlari m ol-m ulki, m ahalliy byudjet m ablag'lari, m unitsipial uy-joy fondi
va kom m unal xo'jaligi korxonalari ham da boshqa m ulkiy majmualar, xalq
ta'lim i, m adaniyat, sog'liqni saqlash m uassasalari kabilar m ol - mulki.
Davlat m ulki quyidagi yo'llar bilan hosil bo'ladi:
-
boshqa m ulklarni m illiylashtirib. davlat qo'liga olish;
-
davlat m ablag'lari hisobidan korxonalar va boshqa obyektlar qurish;
-
davlat korxona va tashkilotlarida investitsiyalarni amalga oshirish
Jamoa mulki
Bunda ishlab chiqarish vositalari va uning natijalarini o'zlashtirish jam oa -
guruh holatiga ega bo'ladi
Jamoa mulki turlari;
•
kooperativlar mulki;
•
ijara va jam oa korxonalari mulki;
•
Aksionerlik jam iyatlari mulki;
•
Xo'jalik jam iyatlari va shirkatlan mulki;
•
Jam oat va dimy tashkilotlar mulki.
37
S h a x siy m u lk
F uqarolar m ulki b o 'lib , ula rn in g shaxsiy yoki oila viy e h tiyo jla rin i
q o n d iris h g a xiz m a t q ila d i.
S h a x s iy m u lk m a n b a la ri:
• ijtim o iy is h la b c h iq a ris h d a g i is h tiro k id a n o la d ig a n
d a ro m a d la ri;
• o ‘z x o 'ja lig i (oila, d e h q o n jn i y u ritis h h is o b ig a o la d ig a n
d a ro m a d la ri;
• a ksiyadan ke la d ig a n d iv id e n d ;
• fo iz li d a ro m a d la r;
• s h a x s iy ta d b irk o rlik d a n o lin a d ig a n d a ro m a d;
• tra n s fe rt to 'lo v la ri h is o b ig a k e lib tu s h a d ig a n m a b la g 'la r.
S h a xsiy m u lk o b y e k tla ri:
• uy va tu ra r jo y la r;
e b o g 'v a d a la h o v li;
• tra n s p o rt v o s ita la ri;
• u y -ro ‘z g ‘o r va s h a x s iy is te ’m o l b u y u m la ri;
• x o 'ja lik fa o liy a ti u ch u n k e ra k li is h la b c h iq a ris h v o s ita la ri;
• x o 'ja lik fa o liy a ti h is o b ig a o lin g a n m a h s u lo tla r;
• p u l ja m g 'a rm a la ri.
X u s u s iy m u lk
A yrim ta d b irko rla rg a qa ra sh li, yollanm a m ehnatga aso sla ng a n
va o 'z egasiga foyda k e ltiru v c h i m u lk d ir. B unda m u lkk a eg a lik
q ilis h va uni ta s a rru f e tis h h u q u q i x u s u s iy s h a xsla rg a te g is h li
bo'ladi.
A ra la s h m u lk
A lo h id a o lin g a n m u lk o b y e k tla ri va u n in g n a tija la rin i tu r li
m u lk d o rla r to m o n id a n o 'z la s h tiris h n i b ild ira d i.
38
|
