-MAVZU. M ULK C hlLIK MUNOSABATLARI


bet	25/122
Sana	24.05.2024
Hajmi
	#252621

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 122

Bog'liq
T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

Mulkchilik ham iqtisodiy va ham huquqiy kategoriya hisoblanadi. Mulkka egalik qilish
Mulkdan foydalanish

5-MAVZU. M ULK C hlLIK MUNOSABATLARI
1-§. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati.
Mulk obyektlari va subyektlari
Mulkchilik m unosabatlari
- bu mulkka egalik qilish, undan foydalanish
va uni tasarruf etish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir.
Mulkchilik ham iqtisodiy va ham huquqiy kategoriya hisoblanadi.
Mulkka egalik qilish
- mulkdbrlik huquqining uning egasi qo ‘lida
s a q la n ib tu r is h in i b ild ira d i va y a ra tilg a n b o y lik la rn i
o zlashtirishning ijtim oiy shaklini ifodalaydi.
M ulk ta d b irk o rlik fa o liy a tin in g b iro r-b ir tu ri o rq a li ro 'yo b g a
chiqarilmasa, ya’ni iqtisodiy faoliyatda foydalanilmasa, bunda u
«huquqiy» kategoriya sifatida qoladi.
Mulkdan foydalanish
- bu mol - mulkning iqtisodiy faoliyatda
ishlatilishi yoki ijtim oiy hayotda qo’llanishidir. Bundan daromad
olish yoki shaxsiy ehtiyojni qondirish maqsadi ko'zda tutiladi.
Mulkni tasarruf etish
- bu mol - mulkning taqdirini mustaqil hal
qilishdir. Bu m ulk obyektlarini sotish, m eros qoldirish, hadya
qilish, ijaraga berish kabi yo’llar bilan ro’y beradi.
Mol - mulk ishlab chiqarish jarayonida foydalanilsa va o’z egasiga
darom ad keltirsa, yoki uning iste’molini qondirishga xizm at qilsa,
u iqtisodiy munosabatlarni ifodalab, iqtisodiy kategoriya sifatida
chiqadi.
Mulkchilikning huquqiy m e’yorlarini quyidagilar belgilab beradi:
- ishlab chiqarish vositalari va yaratilgan moddiy ne'matlarning
muayyan shaxslarga tegishli ekanligi;
- mulk egalarining qonun bilan himoyalanadigan vakolatlari;
- mol - mulkni himoya qilish usullari.
35

M ulkchilik m unosabatlarining iqtisodiy m azm uni (egalik qilish, foydalanish va tasarruf
etish) bitta m ulk shakli doirasida ham ro'yobga chiqarilish usullariga qarab farq qilishi
mumkin:
• m ulkchilik m ehnatga m ajbur qilish yo'li bilan ro'yobga chiqarilsa quldor
yoki feodal xususiy m ulki vujudga keladi;
*
• m ulkchilikni ro'yobga chiqarish m ulkdorning o'z m ehnati yordam ida
amalga oshirilsa, m ayda tovar ishlab chiqarish uchun xarakterli xususiy
m ulk paydo bo'ladi;
• mulk ob’ekti yollanma mehnatga asoslanib harakatga keltirilsa, korporativ
(kapitalistik) xususiy m ulk paydo bo'ladi.
*

Download

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 122