| Dunyo siyosiy xaritasida GFRning tutgan o’rni
Rasm -1
Germaniyaning siyosiy va iqtisodiy ijtimoiy rivojlanishida uning siyosiy va iqtisodiy geografik o'rni muhim ro’l o'ynaydi.
Mamlakatning Yevropa markazida joylashgan o'rni va iqtisodiy rivojlangan davlatlar orasida kenglik va meridional yo'nalishda transyevropa magistral yo'lining kesib o'tganligi katta qulayliklarni yaratadi. Germaniyaning dengiz bo'yi o'rni va qo'shni davlatlar yirik shahar portlariga yaqinligi (Rotterdam, Antperven va boshqalar) uning katta imkoniyatlaridan biridir.Germaniyani shimoldan Boltiq va Shimoliy dengiz suvlari o'rab turadi. Ushbu dengizlarda uning Niderlandiya, Belgiya, Fransiyaning yirik portlaridan keyinda turuvchi Gamburg, Bremen, Vilgelmsxafen, Rostok kabi portlari joylashgan. [10]
Germaniya jahonning yirik va iqtisodiyoti taraqqiy etgan mamlakatlaridan biri hisoblanadi. Mineral xom-ashyo resurslariga boy. Masalan, ularga toshko‘mir, temir va marganes rudasi, nikel, kobalt, volfram, molibden, mis, xrom, qo‘rg‘oshin, qalayi, uran, kaliy tuzi, gilmoya va hakozolar kiradi.
Germaniya davlat tuzimi – 16 federalyеrni birlashtirgan respublika.Davlat boshlig‘i federal prezident. Qonunchilik hokimiyati palatalardan iborat, federal parlament: bundestag (deputatlar palatasi), va bundesrat (er palatasi). Ijroiy hokimiyati federativ kansler boshchiligidagi mahkama tomonidan amalga oshiriladi.
Germaniya 1955-yildan buyon NATO harbiy bloki a’zosi.Yevropa hamjamiyatiga kiradi. Germaniya G‘arbiy Yevropa va jahonning qudratli mamlakatlaridan hisoblanadi. Uning taraqqiy etgan mamlakatlar sanoati ishlab chiqarishidagi ulushi 12%, sanoat ishlab chiqarishi hajmi bo‘yicha AQSh va Yaponiyadan keyin uchinchi o‘rinda turadi. Germaniya xalqaro migratsiyada ishtirokini ancha ko‘paytirdi va yirik kapital eksporti va importiga aylandi.
Germaniya – postindustrial mamlakat bo‘lib, iqtisodiyotining harakterli qirralari qo‘yidagilardan iborat:[5]
ishlab chiqarish va kapitalning yuqori darajada to‘plangani («Folksvagen», «Tissen», «Krup», «Simens», «Bosh», «Basf» konsernlari);
-
ilmiy-texnika progressi (ITP) yutuqlarini doimiy joriy etilishi, ta’limga, ilmiy-tadqiqot, tajriba konstruktorlik (NIOKR)ga xarajatlarning o‘sishi;
-
yuqori sifat va ekologik xavfsiz mahsulotlar evaziga raqobatbardoshlikni oshirish;
-
xorijiy kapitalning sezilarli ro’li.
Germaniyaning birlashishi jahon xo‘jaligi aloqalari va Yevropada vujudga kelgan siyosiy-iqtisodiy muammolarni hal etishda olg‘a tashlangan qonuniy qadam bo‘ldi.[12]
GermaniyaFederativRespublikasivaGermaniyaDemokratikRespublikasibirlashishgaturtkibo‘lganiqtisodiyvaziyatquyidagichakechgan:
-
Germaniya iqtisodiyotining ishonchli rivojlanishiga qaramay, yillar davomida shafqatsiz raqobat, bozor to‘kinligi doirasi ufqlarida inqiroz (krizis) vaziyati xavf solib turardi;
-
qo‘shni GDRdagi qudratli ijtimoiy dastur GFRni ijtimoiy sohalarga katta mablag‘ ajratishga majbur etadi;
-
GDR mansub bo‘lgan sotsialistik mamlakatlar iqtisodiyotida inqiroz belgilari kuchaydi, sanoat o‘sish sur’atlari pasaydi;
-
sobiq GDR bozorlariga mol chiqarish imkoniyati kattaligi, barcha ishlab chiqarish turlarini taraqqiy etishi va yangi texnologiya qo‘llanilishi;
-
GDR da nisbatan arzon ishchi kuchlari mavjudligi;
-
GDR o‘zining iqtisodiy rivoji bilan jahonda 10-o‘rinda turadi. Birlashish jarayoni GFR tadbikorlariga moliyaviy qiyinchiliklar tug‘diradi.
Ikki davlatning bir-biri bilan birlashishga ijtimoiy siyosiy turtki Buyuk Germaniya g‘oyasi bo‘lib, u ko‘p asrlik tarixga ega. Birlashish arafasida bu g‘oya turli vositalar, usullar bilan zo‘r berib targ‘ib qilindi. Turli ishdagi kishilarga mo‘ljallab ishtiyoq bilan kitoblar yozildi, filmlar ishlandi.Harbiy jasorat, shon-shavkat, vatanparvarlik tushunchalari nemis millati bilan o‘zaro chuqur bog‘lanib ketgan edi.[14]
1990 yil 1 iyulda GDR va GFR o‘rtasida valyuta, ijtimoiy-iqtisodiy ittifoq haqidagi shartnoma kuchga kiradi. 1990 yilda 3 oktyabrda Berlin devori buzib tashlanadi. Germaniyaning G‘arbiy va Sharqiy еrlari birlishishi oqibatida ijobiy va salbiy holatlar paydo bo‘ldi:
-
G’arbiy-nemis markasi sharqiy nemis markasini yutib yuboradi, sharqiy-nemislar jamg‘armalari tezda turli tovarlar va xizmatlarga sarflanib ketdi;
-
GDRning raqobatga bardoshsiz ko‘pgina korxonalari yopildi, ishsizlik uchun to‘langan nafaqa yo‘qotilgan ishning o‘rnini qoplay olmaydi;
-
turli ijtimoiy dasturlar qisqardi, inflyatsiya jarayonlari kuchaydi;
-
mulkchilik bilan bog‘liq muammolar o‘tkirlashdi.
GFR qonunlari sharqiyyеrlarga tarqaldi. Ko‘pchilik sobiq egalar sharqiyyеrlardagi mulkini da’vo qilib chiqishdi.[10]
Birlashish g‘arbiy еrlar uchun bir qator iqtisodiy tanlanishni vujudga keltirdi:
-
milliy ichki mahsulot o‘sish sur’atlari keyingi 15 yilda maksimal darajaga ko‘tarilib -4,5 % ni tashkil etdi; ishlab chiqarish quvvatlari yuklanishi oshdi. Bandlik soni o‘sdi, ishsizlar qisqardi;
-
g‘arbiyеrlarda shaxsiy iste’mol soliqlarning kamayishi evaziga ko‘paydi; Agar GFRda ilgari iqtisodiyotni harakatlantiruvchi asosiy kuch eksport bo‘lsa, endi o‘sishni ichki ustunligi rag‘batlantirdi.
Germaniyaga chetdan kirib kelgan aholi oqimining kuchayishi uy-joyga bo’lgan talabni oshirdi. Bu esa qurilishga kapital qo‘yilmalarni ko‘paytirdi. Ishlab chiqarish quvvatlari yuklanishi ko‘payishi va iste’mol mollarini ishonchli sotilishi sanoatda investitsiyalarning o‘sishiga (12 %) olib keldi. Jami investitsiyalarning taxminan 25 % ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishga yo‘naltirildi. GFR va GDR qo’shilishi natijasida mamlakatdagi mavjud korxonalarda ishlab chiqarish quvvatlari bir yil ichida 3,5 % ga o‘sdi.[15]
Iqtisodiy vaziyatlarni ham ijobiy, ham salbiy tomonlarini hisobga olgan holda shuni aytish mumkinki, GFR va GDR qo’shilishi GFRni taraqqiy etishiga qudratli turtki bo‘ldi.
Birlashgan Germaniya yalpi ichki mahsuloti (YaIM) o‘sish sur’atlari 1998 yilda 2,8 % ni tashkil etdi (Hozirda ya’ni 2011-yil ma’lumotiga ko’ra YaIM 3,089 trln. AQSH dollar). G‘arbiy va sharqiy qismlar taraqqiyot sur’atlari yaqinlashishi ko‘zga tashlanayapti. Ichki talabning o‘sishi investitsion faollikka sabab bo‘lmoqda. Kapital quyilmalar 4 % dan ko‘proqqa ko‘paydi. Investitsion faoliyatni ratsionalizatsiya va ishlab chiqarishni, modernizatsiya qilishga yo‘naltirilishi iqtisodiyot rivojlanishini ta’minlabgina qolmay, balki sohaviy differensiatsiyani sezilarli saqlash imkonini berdi. Qurilish, to‘qimachilik va tikuvchilik sohalarida inqiroz chuqurlashdi.[18]
Germaniyaning sharqiy qismi investitsiyalarga davlat hamkorlik qiladigan istiqbolli rayon bo‘lib qoladi, birinchi navbatda yuksak texnologiyalar sohasida. Hukumat sharq еrlarini moliyalashtirishni kelajakda ham qo‘llab-quvvatlashda davom etadi.
|
