                                                                                                     O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT DAVLAT PЕDAGOGIKA UNIVЕRSITЕTI
«TABIYOT FANLARI» FAKULTЕTI
«GЕOGRAFIYA VA UNI O’QITISH MЕTODIKASI» KAFЕDRASI
“Himoyaga ruhsat etilsin”
Fakultеt dеkani
____________E.R. Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Yuzlikayeva
«____» ____________2014 yil
5140500-«Gеografiya va iqtisodiy bilim asoslari» ta'lim yo’nalishi 401-guruh talabasi
Xudoyberganova Dildora Baxtiyor qizining
“Germaniya Federativ Respublikasi iqtisodiyotini hududiy rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari”
mavzusidagi
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Ilmiy rahbar: «Gеografiya
va uni o’qitish mеtodikasi»
kafеdrasi o’qituvchisi
_________A. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar. Nugmanova
Ilmiy maslahatchi: «Geografiya
va uni o’qitish metodikasi»
kafedrasi dots. g.f.n.
___________ N.Safarova
«Himoyaga tavsiya etilsin»
«Gеografiya va uni o’qitish
mеtodikasi» kafеdrasi mudiri
_______g.f.n. dots. N.R.Alimqulov
«____»____________2014 yil
TOSHKЕNT – 2014 yil.
MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………………………3
I BOB. GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASINING GEOGRAFIKSHAROITIGA TAVSIF……………………………...……….Germaniya (nem. Deutschland), Germaniya Federativ Respublikasi (nem. Bundesrepublik Deutschland) - Markaziy Yevropadagi davlat. Shimoliy Boltiq dengizlari sohilida joylashadi. Maydoni 357 ming km2. Aholisi 81,084 million kishi (30. Sentyabr 2014) 9
-
Germaniya Federativ Respublikasining jahon iqtisodiyotida
tutgan o’rni……………………………………………………………….…10
-
Tabiiy sharoitlari va tabiiy resurslari va ularning mamlakat
iqtisodiyotidagi ahamiyati…………………………………………………..…16
-
Aholisi va mehnat resurslari …………………………………………….20
II BOB. GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASIIQTISODIYOTI HUDUDIY RIVOJLANISHINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLAR…....25
2.1. Germaniya Federativ Respublikasining tarmoqlar tuzilmasiva ularning
hududiy rivojlanishi…………………………………………………….............25
2.2. Mintaqalararo farqi ……………………………………………………......38
2.3. Germaniya Federativ Respublikasining tashqi iqtisodiy aloqalari……..….53
III BOB. JAHON MAMLAKATLARI IJTIMOIY-IQTISODIY GEOGRAFIYASINI O’QITISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH………………………………....61
3.1. Jahon mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasini o’qitishda pedagogik
texnoligiyaning ahamiyati……………………………………………………...62
3.2. Jahon mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi (GFR misolida)
bo’yicha dars ishlanmasi …………………………………………..………….78
Xulosa ……………………………………………………………………...….88
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………... Adabiyot (arab. - adab so‘zining ko‘pligi) - 1. Fan va amaliyotning biror sohasidagi yutuqlarni umumlashtiruvchi asarlar majmui (texnikaviy A., qishloq xo‘jaligi A.i, siyosiy A. va boshqalar). 2. San’atning bir turi (badiiy A. deb ham ataladi) 90
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Yurtboshimizo‘zlarining"Yuksakma’naviyat -yеngilmaskuch" asarlaridahaqliravishdata’kidlaganlaridek"Agarkidunyoimoratlariichidaengulug‘imaktabbo‘lsa, kasblarningichidaengsharaflisio‘qituvchilikvamurabbiylikdir”, desako‘ylaymanki, aynihaqiqatniaytganbo‘lamiz.[2]
Ta’limsohasidazamonaviyaxborotvakompyutertexnologiyalari, internettizimi, kengformatlitelekommunikatsiyalarningzamonaviyusullarinio‘zlashtirish, bugungitaraqqiyotdarajasinibelgilabberadiganbundayilg‘oryutuqlarnafaqatmaktab, litseyvakollejlar, oliyo‘quvyurtlariga,harqaysioilahayotigakengkiribborishiuchunzamintug‘dirishningahamiyatinianglabolishimizlozim.Mas’uliyatlivamurakkabbuvazifa, davlatningboshqatadbirlariqatorida, RespublikaOliyMajlisining 9-sesiyasidaqabulqilingan “Ta’limto‘g‘risida”giQonun “Kadrlartayyorlashmilliydasturi”niro‘yobgachiqarishorqalibajariladi. Budasturnitarkibiyqismisifatidata’limningyangimodeliyaratiladi.Bundanko‘zlanganmaqsadta’limsohasinitubdanislohqilish, unio‘tmishdanqolganmafkuraviyqarashlarvasarqitlardanto‘laxalosetish, rivojlangandemokratikdavlatlardarajasida, yuksakma’naviyvaaxloqiytalablargajavobberuvchiyuqorimalakalikadrlartayyorlashningmilliytiziminiyaratishedi.Prezidentimiztomonidanilmiyasoslabberilganta’lim-tarbiyamodeliniamaliyotgatadbiqetisho‘quvjarayoninitexnologiyalashbilanuzviybog‘liqdir.Dasturmazmunidabarkamolshaxsvamalakalimutaxasisnitarbiyalabvoyaga еtkazishjarayoniningmohiyatito‘laqonliochibberilgandir. Malakalikadrlartayyorlashjarayoniningharbirbosqichio‘zidata’limjarayoninisamaralitashkiletish, uniyuqoribosqichlargako‘tarish, shubilanbirgajahonta’limidarajasiga еtkazishborasidamuayyanvazifalarniamalgaoshirishilozim. Mazkurjarayonning1-bosqichida “O‘quv-uslubiymajmualarninghamdata’limjarayonididaktikvaaxborotta’minotiningyangiavlodiniishlabchiqishvajoriyetish”, 2-bosqichda “Ta’limmuassasalariningmoddiy-texnikavaaxborotbazasinimustahkamlashnidavomettirish, o‘quv-tarbiyajarayoniniyuqorisifatlio‘quvadabiyotlarnivailg‘orpedagogiktexnologiyalarbilanta’minlash” hamdauchinchibosqich (2005 vaundankeyingiyillar) da “...ta’limmuassasalariningresurs, kadrlarvaaxborotbazalariniyanadamustahkamlasho‘quv-tarbiyajarayoniniyangio‘quvuslubiymajmualar, ilg‘orpedagogiktexnologiyalarbilanto‘liqta’minlash” kabidolzarbvazifalarijobiyhaletilmog‘ilozim. RespublikaPrezidentita’lim-tarbiyasohasigamilliydidaktiknuqtainazardanyondoshib, uniquyidagichata’riflaydi: “Ta’limO‘zbekistonxalqima’naviyatigayaratuvchanlikfaoliyatinibaxshetadi. O‘sibkelayotganavlodningbarchayaxshiimkoniyatlariundanamoyonbo‘ladi, kasb-kori, mahoratiuzluksiztakomillashadi, kattaavlodlarningdonotajribasianglabolinadivayoshavlodgao‘tadi”. Jamiyatimizgaqanchadanqanchabilimlikadrlarnivayuqorimalakaliolimlarni еtishtiribkelganpedagogikauslublarimavjudku, ularningeskirib, talabgajavobbermayqolganvamafkuralashtirilganjoylarnio‘zgartirib, milliytusberib, foydalanaversabo‘lmaydimi? - deganmulohazalarhamyo‘qemas. O‘zbekiston ningshukundagipedagogikjamoatchilikningaksariyati, aynanmanashuyshldanbormoqda. Buyo‘lilojsizlikdanizlabtopilganbo‘lib, qisqamuddatxizmatqilishimumkin. Mustaqillikniqo‘lgakiritganvabuyukkelajaksariintilayotganjamiyatgabuyo‘luzoqhizmatqilaolmaydi. Chunki:
Birinchidan: ma’lumsabablargako‘rajahonhamjamiyatitaraqqiyotdanortdaqolibketganjamiyatimiz, taraqqiyetganmamlakatlarqatoridano‘rinolishiuchun, aholita’liminijadallashtirishvasamaradorliginioshirishmaqsadidaengilg‘orpedagogiktadbirlaridanfoydalanishzarurligi:
Ikkinchidan: an’anaviyo‘qitishtizimiyozmavaog‘zakiso‘zlargatayanibishko‘rishitufayli “Axborotlio‘qitish” sifatidatavsiflanib, o‘qituvchifaoliyatibirginao‘quvjarayoniningtashkilotchisisifatidaemas, balkinufuzlibilimlarmanbaigaaylanibqolganligi:
Uchinchidan: Fan-texnikataraqqiyotininigo‘rtarivojlanganliginatijasidaaxborotlarningkeskinko‘payibborayotganligivaularniyoshlargabildirishuchunvaqtningchegaralanganligi:
To‘rtinchidan: kishilikjamiyatio‘ztaraqqiyotiningshukundagibosqichidanazariyvaempirikbilimlargaasoslangantafakkurdantoborafoydalinatijagaegabo‘lgan, aniqyakungaasoslangantexniktafakkurgao‘tibborayotganligi:
Beshinchidan:yoshlarnihayotgamukammaltayyorlashtalabiulargaengilg‘orbilimberishusulihisoblanganob’ektivborliqqayondoshuvtamoyilidanfoydalanishnitalabqilishidadir. Pedagogiktexnologiyafaniyuqoridasanabo‘tilgan 5 tasababiyshartlarningbarchatalablarigajavobberadiganta’limiytadbirdir. Uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirishning eng katta yo‘nalishlaridan biri bu uning axborotlashtirilishidir. Bu o‘quvchilarning o‘qitish jarayoni davomida oladigan taasurotlarini axborot tilining oshishiga olib keladi. Kelajak zamonaviy o‘quvchilardan axborot texnologiyalardan foydalanish sohasida katta bilim zaxiraga ega bo‘lishni talab qilmoqda. Hozirgi kunda insonni global kommunikatsion sistemalar, internet dunyosida yashashga va tinmay mehnat qilishga o‘rgatish, uni har hil axborotlarni o‘zlashtirilishiga tayyorlash, insonni bu narsalarni tushunishiga o‘rgatish o‘qitishning muhim masalasi bo‘lib bormoqda. O‘qitish maskanlarining kompyuterlar, interaktiv doskalar va boshqa texnika turlari bilan ta’minlanishi o‘qitish jarayonini takomillashtirishda juda katta ahamiyatga ega. Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama. O‘qitish jarayonida multimediya texnologiyalaridan foydalanishi an’anaviy o‘qitish metodlariga qaraganda quyidagilarga imkoniyat yaratadi:
-
Darsni, amaliy va labaratoriya mashg‘ulotlarini olib borishni, ayniqsa yangi materialni tushuntirishni optimallashtirishga;
-
O‘qitish jarayonining orginal ob’ekti o‘rniga kompyuterli, interfaol immitatsion modellardan foydalanish va jarayonni ichida kuzatib olib borishga;
-
O‘quv materialni qayta o‘tkazilishini amalga oshirishga;
-
Darslarning rivojlantiruvchi potensialini oshirishga.
Kompyuterli taqdimotlar har qanday materialni o‘qitishning va taqdim etishning effektiv metodidir. Agar o‘quvchilar qandaydir savolga javob bera olmasalar, to‘g‘ri javob topish uchun ma’lumotlar keltirilgan slydga qaytish imkoni bor. Shu tariqa qiyinchilik tug‘dirgan materialning tahlili amalga oshiriladi.[1]
Germaniya Federativ respublikasi dunyo mamalakatlari orasida yuqori o’rinlarni egallaydi. Yalpi ichki mahsuloti va sanoat ishlab chiqarish hajmi bo’yicha AQSH va Yaponiyadan keying 3-o’rinda turadi Tashqi savdo aylanmasining hajmi bo’yicha jahonda ikkinchi o’rinda turadi. Yaponiya (yaponcha 日本 Nippon, Nihon) - Sharqiy Osiyoda, Tinch okeandagi orollarda joylashgan davlat. Yaponiya hududida 6,8 mingga yaqin orol boʻlib, shim.sharqdan jan.gʻarbga qariyb 9.13ming km ga choʻzilgan; eng yirik orollari: Hokkaydo, Honshu, Sekoku va Kyushu. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Germaniyaning Yevropa va jahon xo’jaligidagi muhim ahamiyatini uning yuqori sifatli mahsulot chiqarishiga qaratilgan sanoat belgilaydi. [18]
Ushbu bitiruv malakaviy ishi Germaniya Federativ respublikasi iqtisodiyotini hududiy rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari mavzusiga bag’ishlangan bo’lib, unda mamalakatning iqtisodiyotini shakllanishida sanoat, qishloq xo’jaligi va noishlab chiqarish tarmoqlarining ahamiyati o’rganilgan.
Bitiruv malakaviy ishning dolzarbligi:
-
Globallashuv jarayoni ta’siri ostida ulkan rivojlanayotgan iqtisodiy aloqalarning internatsionallashuvi ya’ni hozirgi zamon dunyosida mamlakatlarni iqtisodiy yaqinlashishi va mamlakatlarni iqtisodiy aloqalarini rivojlantirilishi ayrim davlatlarning xalqaro mexnat taqsimotida egallagan o’rni bilan birga kuzatilmoqda. Bu mamlakatlarning ayniqsa dunyo iqtisodiyotida etakchi bo’lgan mamlakatlar iqtisodiyotini ilmiy va amaliy jixatdan o’rganishga yordam beradi. Aynan shu jarayon malakaviy ishning dolzarbligini belgilab beradi.
-
Bu birinchi navbatda GFR ga o’xshash rivojlangan mamlakatlarga taaluqli. Uning iqtisodiy rivojlanishi nafaqat u joylashgan mintaqa iqtisodi, balki boshqa davlatlar iqtisodi ayniqsa yirik mamlakatlar va ayniqsa butun dunyo iqtisodi bilan bog’liqdir.
-
Mavzuning dolzarbligi yana mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishining o’ziga xosligi bilan aniqlanadi. Zamonaviy Germaniyaning eng yangi tarixi 1990-yil 3-oktyabrdan Milliy birlashuv kuni, GFR va GDRni birlashuvi kunidan boshlandi. Aytish lozimki Germaniyaning birlashuvi yangi davlatning barpo bo’lishiga olib kelmadi GDR xalqaro siyosiy va iqtisodiy aloqalarini subyekt sifatida to’xtatdi. GFR esa ushbu sifatlarni saqlab qoldi, o’zining hududini va iqtisodiy saloxiyatini kengaytirdi.
-
GFR iqtisodiyotining keying rivojlanishini o’ziga xosligining biri, ikki Germaniyaning birlashishining noyobligi bilan belgilanadi. Insoniyat tarixida birinchi marta ikkita ijtimoiy-iqtisodiy tizimi va rivojlanish darajasi turli xil bo’lgan davlatlar birlashdi. Bu bilan ishlab chiqaruvchi kuchlarni hududiy joylashuvida o’zgarishlar yuz berdi. Demak Germaniya iqtisodiyotining hududiy joylashuvi va rivojlanishining o’ziga xos xususiyati ikki mamlakat GFR va GDR ning qo’shilishi hamda Yevropa iqtisodiy integratsiya jarayonlarining chuqurlashuvi bilan bog’liq.
Bitiruv malakaviy ishningtadqiqot obyekti: Germaniya Federativ respublikasi iqtisodiyoti.
Bitiruv malakaviy ishning predmeti: Germaniya Federativ respublikasi iqtisodiyotinining o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish.
Shundan kelib chiqqan holda bitiruv malakaviy ishningmaqsadi: Yevropa iqtisodiy integratsiya jarayonlarining chuqurlashuvi sharoitida GFRni yuqori rivojlangan iqtisodiyotini hududiy rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish.
Bitiruv malakaviy ishning vazifalari:
-
Mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishida iqtisodiy geografik o’rnini;
-
Mamlakat iqtisodiyotining hududiy joylashishida tabiiy sharoitning ahamiyatini;
-
Mamlakat iqtisodiyotining hududiy joylashishida tabiiy resurslarning ahamiyatini;
-
Mamlakat iqtisodiyotida band bo’lgan mehnat resurslari haqidagi statistik ma’lumotlarni;
-
Mamlakat iqtisodiyotining hududiy joylashuvida transport va tashqi iqtisodiy aloqalarini o’rganish;
-
Islom Karimovning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” asarini o’rganish.
2008-yil jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroz dunyo mamlakatlari qatori Germaniya Federativ respublikasining iqtisodiyotiga ham o’z ta’sirini ko’rsatdi.Bu esa unda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning salmog’iga ta’sir ko’rsatdi.Bu esa bir qancha korxonalarning sonini qisqarishiga, ishsizlar salmog’ini oshishiga olib keldi.[3]
Bitiruv malakaviy ish hajmi: Ishning umumiy hajmi 90 bet bo’lib, kirish, 3 bob, 8 ta bo’lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yhatidan iborat. Unda 3 ta chizma, 8 ta jadval.12 ta rasm mavjud. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 18 manbaadan tashkil topgan. Bundan tashqari, ish so’ngida mavzuga oid so’zdan iborat o’zbekcha-inglizcha glossariy, qisqacha o’zbek, rus va ingliz tillaridagi annotatsiya mavjud.
I BOB. GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASINING GEOGRAFIK SHAROITIGA TAVSIF.
Germaniya — (Deutschland) Yevropa qit`asining markazidajoylashgan, umumiy maydoni 357.021 km²ga teng bo`lgan mamlakat. Rasmiy nomi — Bundesrepublik Deutschland (BRD) – GermaniyaFederativRespublikasi. U Daniya, Polsha, Chexiya, Avstriya, Shveytsariya, Fransiya, Luksemburg, Belgiyava Niderlandiya kabi mamlakatlar bilan chegaradoshdir. Maydon - ochiq, meʼmoriy jihatdan tartibga keltirilgan, atrofi bino, inshootlar yoki daraxtlar bilan toʻsilgan keng satq. Toʻrtburchakli, temperaturapetsiyasimon. doirasimon, tuxumsimon (oval) va boshqa shakllarda yopiq yoki ochiq holda boʻladi. Shveysariya (Switzerland, nem. Schweiz, frans. Suisse, ital. Svizzera), Shveysariya Konfederatsiyasi (nem. Schweizerische Eidgenossenschaft, frans. Conferderation Suisse, ital. Confederazione Svizzera) - Markaziy Yevropada joylashgan davlat. Luksemburg (Luxembourg, Luxemburg), Lyuksemburg Buyuk Hersogligi (Grand-Duche de Luxembourd, Grossherzogtum Luxemburg) - Gʻarbiy Yevropadagi davlat. Maydoni 2586 km². Aholisi 443 ming kishi (2001). Poytaxti - Lyuksemburg shahri Maʼmuriy jihatdan 3 okrugga, okruglar kantonlarga, kantonlar kommu-nalarga boʻlinadi. Fransiya (France), Fransiya Respublikasi (République Française) - Gʻarbiy Yevropadagi davlat. Gʻarbda va shim. da Atlantika okeani hamda LaMansh boʻgʻozi, jan.da Oʻrta dengiz bilan oʻralgan. Maydoni 547,03 ming km². Shimolda Shimoliy va Sharqiy dengiz orqali tabiiy chegara mavjud. Mamlakatning poytaxti va mamlakat boshqaruvi Berlin shahridadir. Ba`zibir federal vazirliklar eskipoytaxt Bonnda joylashgan.[18]
Shior: Einigkeit und Recht und Freiheit (nemischa: „Birlik va Huquq va Ozodlik“)
Aholisi 80523746 mln (2013-yil ma’lumotiga ko’ra) Yevropa Ittifoqidagi aholisi eng ko'p davlat hisoblanadi. Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir. YaIM- 3.089 trlnAQSH dollar.
YaIM aholi jon boshiga-37814 ming AQSH dollar
HukumatParlamentlik - Respublika
• Prezident Yoxim Gauk
• Kansler Anjela Merkel
• Olmon Imperiya birlashishi 18 yanvar 1871
• FRG: G`arbiy Harbiy zonasidan 23 may 1949
• GDR: Sharqiy Harbiy zonasidan 7 oktabr 1949
• Garbiy van Sharqiy Germaniya birlashishi 3 oktabr 1990
Germaniya Federativ Respublikasi 16 ta federalyеrlikdan iborat bo'lib, uning umumiy maydoni 357021 km² ni tashkil etadi. Yanvar (lot.; Jānuārius mēnsis 'Yanus oyi' rimliklar xudosi Yanus nomidan) - Grigoriy kalendari boʻyicha yilning birinchi oyi. Yanvar 31 kundan iborat (yana q. Kalendar). Berlin, Gamburg, Myunxen, Kyoln va Frankfurt mamlakatning eng yirik shaharlari sanaladi.
-
GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASINING JAHON IQTISODIYOTIDA TUTGAN O’RNI.
Germaniya yaxlit davlat sifatida 1990 yil 3 oktyabrda tashkil topdi: Germaniya Federativ Respublikasi va Germaniya Demokratik Respublikasi birlashdi. Germaniya hududi 357022 ming km2, aholisi- 80523746 kishidan ziyodroq. Hududining hajmi bo‘yicha Germaniya Yevropada 5-o‘rin (Fransiya, Ispaniya, Shvesiya va Norvegiyadan keyin)ni, aholisi soni bo‘yicha 1-o‘rinni egallaydi.
Germaniya Markaziy Yevropada joylashgan. Mamlakat quruqlik orqali Niderlandiya, Belgiya, Lyuksemburg, Fransiya, Shveysariya, Avstriya, Chexiya, Polsha va Daniya bilan chegaradosh. [18]
| 