|
Taraqqiyotining pedagogik omillariBog'liq o-zbekistonda-mustaqillik-yillarida-uzluksiz-ta-lim-tizimi-taraqqiyotining-pedagogik-omillariǀ
ISSUE 3
ǀ
2022
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 119
yordam beradi [10]. Mamlakatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy tendensiyalarning aksariyati
umumiy, global xarakterga ega va dunyodagi ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar yoshlar
ongiga bevosita ta'sir qiladi.
Zamonaviy pedagogik tushunchalar qanday paydo bo'lganligini tushunish uchun
O’zbekistonning pedagogik tajribasiga murojaat qilish kerak. Hatto o'tgan asrda ham
o'qituvchilar va olimlarning qarashlarida o'qitishda insonning individual xususiyatlarini
hisobga olish kerakligi haqida fikr yuritilgan. Demak, "shaxsga yo’naltirilgan
pedagogika" asoschilaridan biri Ugo Gaudig (1860-1923) tarbiyalashda, avvalo,
insoniyat madaniyatini o'zlashtirish jarayonida faol bilim va mehnat faoliyati orqali
erkin shaxsni shakllantirishga e'tibor berish kerak, degan fikrni ilgari surdi [13]. Ushbu
g'oya asosida ma'lum bir didaktik tizim ishlab chiqildi, unga ko'ra bilimlar "erkin
usulda", ya'ni o'qituvchining yordamisiz o’zlashtiriladi.
Shuni ta'kidlash mumkinki, ma'lum bir tarixiy bosqichda jahonning barcha
mamlakatlarida, pedagogik sohada umumiy qonuniyatlar mavjud edi. Ishlab
chiqarishning kengayishi bilan insonlarning ijtimoiy harakatchanligini oshirish zarurati
yuzaga keldi va ta'lim bunday sharoitga moslashishini talab qildi. Maktab ta’limida bir
qator islohotlar amalga oshirildi, ular orqali boshqaruvni markazlashtirish jarayonlari
kuchaytirildi. Bepul boshlang'ich ta'lim olish uchun o'qish muddati uzaytirildi.
Boshlang'ich va an'anaviy o'rta daraja o'rtasida o'rta maktab paydo bo'lganligi, sababli,
keng ommaga o'rta ta'lim muassasalarida ta'lim olish imkoniyati yaratildi.
Maktablarda yangi vazifa - pedagogika tomonidan ilgari surilgan o'qitish
usullarini faollashtirish g'oyasini amalga oshirish turardi. Shunday qilib, maktablarda
o'quv ishlarini tashkil etishning yangi tizimi amaliyotga joriy qilindi va o'qitishning
yangi usullari va shakllari taklif qilindi. Shu bilan birga, axloqiy tarbiya sohasi bilan
bog'liq bir qator muammolar paydo bo’ldi [9]. Ayni paytda, ommaviy madaniyatning
keng quloch yoyishi O’zbekiston ta'lim tizimida milliy o'ziga xoslikni saqlab qolish va
rivojlantirish muammosini yuzaga keltirdi.
XX asrning 70-yillarida L.Kolberg tomonidan shaxsning axloqiy shakllanishini
yorituvchi fundamental asarlar e’lon qilindi. Bolalar ruhiyatini bosqichma-bosqich
shakllantirish nazariyasi asos qilib olindi [4]. Keyinchalik, olimlar shaxsning axloqiy
tarbiyasi, axloqiy ongi va uning aqliy rivojlanishi o'rtasidagi bog'liqlikni asosladilar.
O’zbekiston ta'lim tuzilishi bir necha bosqichdan iborat (maktabgacha,
boshlang'ich, o'rta, professional va oliy, oliy ta’limdan keyingi ta'lim, maktabdan
tashqari ta’lim). Dunyo mamlakatlarida bo'lgani kabi, mashg'ulotlar bir necha bosqichda
va umumiy o’rta ta’lim o'rtacha 11 yil davomida amalga oshiriladi [1], Yevropa
mamlakatlarida bu eng uzoq davrlardan biridir.
Jumladan, Germaniyada pedagogik tizim bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Ulardan biri alohida hududda joylashgan barcha maorif muassasalari (ma'muriy
birliklar) o'zlarining o'quv dasturlarini tuzish huquqiga ega. Shu bilan birga, ta'til davri
SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
|
| |
