https://presedu.jspi.uz/index.php/presedu/index
4 YOSHDAN 7 YOSHGACHA BO‘LGAN BOLALARNI JISMONIY
TARBIYALASH METODIKASI
Jizzax DPI o`qituvchisi F.Xoliqov
Annotasiya: Bolalarning shu davrdagi jismoni va ruhiy rivojlanishi
xususiyatlari munosabati bilan quyidagi o‘ziga xos vazifalar o‘rtaga qo‘yiladi:
Kalit so’zlar: Bola, sport, jismoniy tarbiya, texnik, taktik, egiluvchanlik,
ruhiy-psixologik sifatlar.
Annotasiya: В связи с особенностями физического и умственного развития
детей в этот период ставятся следующие конкретные задачи.
Ключевые слова: Ребенок, спорт, физическая культура, технические,
тактические, гибкость, психопсихологические качества.
Annotasiya:
In connection with the characteristics of the physical and mental development of
children in this period, the following specific tasks are set:
Key words: Child, sports, physical education, technical, tactical, flexibility,
psycho-psychological qualities.
4 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarni jismoniy tarbiyalashning yosh
tavsifi va vazifalari. Bu yosh davrida bola organizmida kata o‘zgarishlar sodir
bo‘ladi. 7 yoshga borganda bolaning bo‘yi o‘rtacha 120 sm gacha o‘sadi. Organ va
tizimlarda morfologik va funksional o‘zgarishlar bo‘ladi. Umurtqaning
egiluvchanligi ortadi, muskullarning kuch darajasi kuchayadi, o‘pkaning xajmi
o‘sadi. Nafas olish chuqurroq va uzoqroq bo‘ladi. Ovqat xazm qilish apparati
barqaror ishlaydi.
Bolalarning shu davrdagi jismoni va ruhiy rivojlanishi xususiyatlari
munosabati bilan quyidagi o‘ziga xos vazifalar o‘rtaga qo‘yiladi:
1)
to‘laqonli uyg‘un jismoniy rivojlanishi yurak tomir va nafas olish
tizimini mashq qildirish qaddi qomat va oyoqni shakllantirish;
2)
organizimni chiniqtirish;
3)
barcha
asosiy
harakatlarni,
sport
mashqlarini
bajarish
ko‘nikmalarini tarbiyalash;
4)
jismoniy qobiliyatlar, sifatlarni rivojlantirish;
5)
ozodalik, tartiblilik odatlarini tarbiyalash.
Turli vositalardan kompleks foydalanganda bu vazifalarning barchasi
muvaffaqiyatli amalga oshiriladi.
4 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning rejimi. (Kun tartibi) 3 yoshdan 5
yoshgacha bo‘lgan bolalarning uyqusi 12-13 soat (shundan 1,5-2 soati kunduzgi), 5
1shdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarda 11-12 soat davom etadi.
O‘yinlar uchun salkam 4 soat, harakat faoliyati uchun (turli shakllarda) qariyb
5 soat, kunduzgi uyquga 1 soatu 5 minutgacha ajratish zarur.
Bolalarning aktiv faoliyati – o‘yin, o‘quv, mehnat va turmush faoliyati kun
mobaynida bir necha bor o‘zgaradi.
Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar 8 minutga yaqin aqlli faoliyat bilan faol
shug‘ullanishlari mumkin, katta maktabgacha yoshdagi bolalar esa anna shunday
faoliyat bilan 12-14 minut shug‘ullana oladilar. SHundan keyin ularning diqqati
susayadi. Agar mashg‘ulotlar orasida va mashg‘ulotning o‘zida harakatli mashqlar
(jismoniy tarbiya daqiqalari, jismoniy tarbiya tanaffuslaridan) foydalanilsa,
bolalarning imkoniyatlari birmuncha ko‘payadi.
Bolalar bog‘chasi kun tartibida xilma-xil o‘yinlarga alohida o‘rin beriladi.
Vaqtdan to‘laqonli foydalanish uchun tarbiyachi o‘yinchoqlar va qo‘llanmalarni
oldindan tanlab qo‘yishi, bolalarni bajarish ko‘nikmalarini tarbiyalashi zarur.
Sayr qilish har tomonlama tarbiyaviy ishlar uchun kengsh imkoniyatlar
beradi. Sayr chog‘ida, tabiat va ijtimoiy hodisalar kuzatiladi, bolalarning mehnat va
o‘yin faoliyati, sport mashqlari uyushtiriladi.
4 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning ovqatlanishi. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida butun ovqatlanishni tashkil etish bolalarda taomni eyishga ijobiy
munosabatni yaratishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Muayyan vaqtda, 3,5-4 soat
oralig‘ida bolalarga mazali tayyorlangan, chiroyli tashqi ko‘rinishga ega bo‘lgan
taomlar beriladi. Ovqatlanish uchun zarur bo‘lgan hamma narsa oldindan tayyorlab
qo‘yiladi, chunki kutish ishtahani pasaytiradi, asab tizimini qo‘zg‘atadi. Stolni
enaganning o‘zi bezaydi, o‘rta guruhdan boshlab esa bu ishda navbatchi bolalar faol
ishtirok etadilar. Navbatchilikning tartibi va harakatlarning xususiyatlari tarbiyachi
tomonidan puxta o‘ylanadi va bolalar aniq ketma-ketlikda tushuntiriladi. Normal
ovqatlanish jarayoni uchun osoyishta vaziyat kata ahamiyatga ega.
4 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarda madaniy-gigienik ko‘nikmalarni
tarbiyalash. Butun maktabgacha yosh davomida madaniy-gigienik ko‘nikmalarni
shakllantirish yuzasidan kata ishlar olib boriladi. Harakatlar muvofiqligini
rivojlantirishdagi, fikrlashdagi ro‘y bergan kata siljishlar bolalarning o‘ziga-o‘zi
xizmat qilishi, navbatchilik, jamoadagi muloqot davrida zarur bo‘lgan xilma-xil
harakatlarni uddalashi uchun imkon beradi.
5 yoshga qadam qo‘ygan bolalar qo‘llarini to‘g‘ri yuvishni (qo‘llarni bir-
biriga ishqab sovun surish, sovunni yuvib tashlash va har bir barmoqni artish) ni, tish
yuvishni (dastlab oddiy xo‘l cho‘tka bilan, 5 yoshdan boshlab poroshok bilan),
ovqatdan keyin og‘izni chayqashni, dastro‘molchadan foydalanishni, stol atrofida
o‘zini madaniy tutish qoidalariga rioya etishni (qoshiqdan, sanchqidan foydalanishni,
ovqatni to‘kmaslikni) bilishi kerak. Bolalar o‘yinchoqlarga ehtiyotkorlik bilan
munosabatda bo‘lishni, ozodalik va tartib saqlashni o‘rganadilar.
5 yoshga qadam qo‘ygan bolalar ancha mustaqil bo‘lib qoladilar, ular endi
sovun bilan yuzlarini, bo‘yinlarini, quloqlarini yuva oladilar, ancha puxtalik bilan
kiyina oladilar, har bir harakatni bajarish tartibini biladilar, bir-birlarining tashqi
ko‘rinishlaridagi yoki atrofdagi nuqsonlarni seza boshlaydilar.
6-7 yoshli bolalar o‘ziga o‘zi xizmat ko‘rsatishga doir barcha harakatlarni
ancha tezroq va aniqroq bajara oladilar. Ular tez, toza, kiyimlarini, polni ho‘l
qilmasdan yuvina olishlari, puxta va tez kiyina olishlari, o‘z tashqi ko‘rinishlarini
kuzatib borishlari kerak. Ovqatlanish ko‘nikmalariga katta talablar qo‘yiladi: bolalar
sanchqi, pichoqdan to‘g‘ri foydalanadilar, tartibli ovqat eydilar. O‘yin burchaklarini
yig‘ishtirish, navbatchilik turlari majburiyatlari va ko‘nikmalari doirasi kengayadi,
navbatchilarning vazifalari murakkablashadi.
Madaniy gigienik ko‘nikmalarni muntazam mustahkamlab borish kerak.
Tarbiyaviy ishlar tizimining o‘zgarishi, malakalarni shakllantirish va ulardan
foydalanishga e’tiborning yo‘qligi ularning tezda yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun jismoniy mashqlar.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ish olib borishda jismoniy mashqlar katta o‘rin
tutadi. 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan davrda bolalar tarbiyachi rahbarligida va
mustaqil ravishda asosiy harakatlarni, sport mashqlarni egallagan, xilma-xil harakatli
o‘yinlarni o‘ynashni o‘rgangan bo‘lishlari kerak. Bu keng dastur ishning xilma-xil
vositalari va shakllaridan foydalangandagina bajarilishi mumkin.
Har kuni bolalar bir necha bor jismoniy mashqlarni bajaradilar: ertalab
gigienik gimnastika shaklida; haftasiga ikki marta jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari
tarzida bajaradilar, ularga turli xildagi saf tortishlar, umumiy rivojlantiruvchi
mashqlar, asosiy harakatlar, harakatli o‘yinlar kiradi. O‘rta va katta yoshdagi bolalar
bilan o‘tirib bajariladigan mashqlardan jismoniy tarbiya daqiqalari, mashg‘ulotlar
orasida jismoniy tarbiya tanaffuslari o‘tkaziladi. Sayr chog‘ida sport mashqlari,
harakatli o‘yinlar uyushtiriladi, bolalarning kichik guruhlari bilan ish olib boriladi.
Kunduzgi uyqudan keyin saf tortishlar, qayta saf tortishlar, raqs harakatlari, maroqli
mashqlar bajarilib, ular chiniqtirish tadbirlari bilan qo‘shib o‘tkaziladi. Sayr chog‘ida
va xonada bolalarning turli qo‘llanmalar va motorli o‘inchoqlar bilan mustaqil
o‘yinlari uyushtiriladi.
Maktabgacha ta’lim bolalar muassasalarida jismoniy tarbiyaning quyidagi
o‘ziga xos vositalaridan foydalaniladi: 1) harakatli o‘yinlar o‘tkazilib, ularga eng
ko‘p o‘rin beriladi; 2) asosiy gimnastika (asosiy harakatlar, umum rivojlantiruvchi va
saf tortish mashqlari); 3) sport mashqlari (konkida uchish, chang‘ida yurish, suzish,
velosipeda uchish); 4) bolalar turizmi.
Ko‘rsatilgan vositalardan uyg‘un birlikda foydalanish har tomonlama
jismoniy rivojlanishni ta’minlaydi.
Uch yoshgacha bo‘lgan bolalarni jismoniy tarbiyalashning yosh tavsifi va
vazifalari. Ilk yoshdan bola organizmida jiddiy o‘zgarishlar yuz beradi. Skiletning
tog‘ay to‘qimasida suyak to‘qimasi paydo bo‘la boshlaydi muskul va paylar zaif
bo‘ladi, lekin ularning qisqarish xususiyatlari yaxshilanadi. Bolaning vazni ortib
boradi, uning asab tizimi rivojlanadi, miyaning tez o‘sishi va analizatorlarning
rivojlanishi kuzatiladi.
Ilk yoshdagi bolalarning kun tartibi. Ilk yoshdagi tartib bolaning to‘g‘ri
rivojlanishi va tarbiyalanishining asosidir. Ilk yoshdagi bolalar uchun uxlash va
bedor yurish qonuniyatlariga bog‘liq ravishda tabaqalashtirilgan yosh rejimlari ishlab
chiqilgan. Ilk yoshdagi bolalarning birinchi guruhida uchta kichik yosh guruhi uchun
tabaqalashtirilgan tartib tashkil etiladi:
2,5-3 oydan 5-6 oygacha; 5-6 oydan 9-10 oygacha; 9-10 oydan 1 yoshgacha.
1 yoshdan 2 yoshgacha bo‘lgan bolalar guruhida 2 ta rejim mavjud. 1,5 yoshgacha
bo‘lgan bolalar 2 marta uxlaydilar 1,5 yoshdan keyin esa bolalar bir marta uxlashga
o‘tkaziladi.
3 yoshga qadam qo‘ygan bolalar 1 ta rejimga o‘tadilar.
Ilk yoshdagi bolalarni ovqatlantirish. Ilk yoshdagi bolalar har 3-3,5 soatda
gigienik sharoitda, belgilangan vaqtda ovqatlantiriladi. 2 yoshga qadam qo‘ygan
bolalarni ovqatlantirishda ular kichik guruhlarga bo‘linadi. 3 yoshli bolalar esa
ovqatlarni mustaqil va tartibli eyishga o‘rgatib boriladi.
Ilk yoshdagi bolalarda madaniy-gigienik ko‘nikmalarni tarbiyalash. Ilk
yoshdagi bolalarda kiyinishga, yuvinishga, ovqatlanishga ijobiy munosabatlarni
yaratish, o‘ziga-o‘zi xizmat qilish ko‘nikmalarini mustaqil harakatlarni
shakllantirishga tayyorgarlik bo‘lib xizmat qiladi.
1,5-2 yoshli bola deyarli hamma kiyimlarini o‘zi echa oladi, taxlab qo‘yadi
va kiyimlarini ayrimlarini kiya oladi. Bu yoshdagi bolalar o‘zlari yuvinadilar va
artinadilar.
2-3 yoshli bolalar mustaqil ovqat eyishga kiyimlarini kiyib echishga
o‘rganadilar.
Ilk yoshda jismoniy mashqlar va uqalash. Bola hayotining dastlabki yilida
uqalash va gimnastika har kuni yakka tartibda o‘tkaziladi.
2 yoshga qadam qo‘ygan bolalar bilan mashg‘ulotlar o‘tkazayotganda
yurishni, arqonga chiqishni, sakrashni, buyumni uloqtirishni, muvozanatni
rivojlantirishga alohida e’tibor beriladi.
Adabiyotlar:
1. Sportivnaya borba. Uchebnik dlya IFK Pod.red. A.P.Kupsova, 1978.
2. Igumenov V.M. Organizatsiya i provedenie sorevnovaniy po klassicheskoy
borbe. - M., 1986.
3. Ionov S.F., Sipurskiy I.L. Organizatsiya i sudeystvo sorevnovaniy po borbe
sambo. - M., 1983.
4. Ataev A.K. Kurash. O`quv qo`llanma. - T., 1987.
Technology of Selection and preparation of children aged 6-7 for the stage of
sports rehabilitation in Uzbekistan.
6 Yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun musobaqalarni tashkil
qilish va otkazish.: F Xoliqov - Мактабгача таълим журнали, 2021
Musobaqalarni tashkil qilish va o'tkazish.: musobaqalarni tashkil qilish
va o'tkazish. maktabgacha ta'lim jurnali, 1 (1)
F Xoliqov - 2021
| 