|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 17/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Mashay esteligi . Bul ungiridan tabılǵan qurallar óziniń ishleniw texnika si, úlkenligi tárepten Tadjikistannıń Vaxsh dáryası háwizindegi mezolit qurallarına biraz uqsap ketedi. Áyne waqıtta qurallardıń geyparaları Oraylıq Ferǵana, Tashkent oypatindaĝı, Turkmenistan, Qubla Qazaqstan hám Jaqın Shıǵıs mámleketleridegi qatar mezolit estelikleriden tabılǵan tas qurallarına da qusaydı. Olar arasında ózine tán ayırım belgiler de ushrasadı.
Mashaydagi qazıw jumısları nátiyjesinde materiallıq qatlamlardan antropologik materiallar— adam bas suyekleri, tishi, ja g'i hám basqa a'aolari qaldıqları tabılǵan bolıp, sol waqıtqa shekem respublnkamizdan da, Orta Aziyanıń basqa jaylarındaǵı mezolit esteliklerinen da bunday buyımlar tabilmaǵan edi.
Bul tárepten Mashaydan tabılǵan adam suyekleri júdá úlken ámeliy hám ilimiy áhmiyetke iye . Ilimpazlar ótkergen izleniwler nátiyjesinde gelle suyeklarinn’ biri er jetgen er adam, ekinshisi hayal hám úshinshisi bolsa jas balaǵa tiyisli ekenligi anıqlangan.
Antropologik materiallardı tereń úyreniw ilimpazlarǵa QublaOrta Aziya mezolit dáwiri adamlarınıń qaysı ırıqqa tiyisli ekenliklerin biliw imkaniyatın berdi. Ungirdan tabılĝán gelle suyeklarinn’ hámmesi yevropeoid irqiga tiyisli adamlardiki ekenligi anıqlandi. Bul Orta Aziyanıń eń áyyemgi xalqi, olardıń sırtqı túsin hám qońsılas úlkeler menen, ásirese qubladaǵı qawimler menen bolǵan baylanısını uyreniwde za’ru’rli derek esaplanadı. Arxeologik qaziw jumısları nátiyjesinde Ungirdiń materiallıq qat lamlarinan miynet, quralları, antropologik buyımlar menen bir qatarda hár tūrli haywanlardıń suyekleri — paleontologik materiallar da tabılǵan. Anıqlanıwisha, olar qızıl qasqır, túlki, bars, terili suvsar, qoyan, dikobraz, almaxon, Túr kistan tishqanı, dala tishqanı, jalǵizaq, Buxara suwını, Aziya qoyı, ayıw, shaqlı eshki, tasbaqa sıyaqlı jabayı haywanlarǵa tiyisli eken. Biraq Ungirdan mayda hám iri shaqlı ūy haywanlarının’ suyekleri da tabılǵan.
Paleozoolog B. X. Batırovtın’ maǵlıwmatlarına qaraǵanda, Mashay ungirinen 20 tūrden artıq haywan suyekleri tabılǵan bolıp , olardıń kópshiligi mayda, sindirilgan, ottda kúygen.
Eger materiallıq qatlamdaǵı qalıń kúl qaldıqları názerge alınsa, Ungirda bárháma ot janıp turǵan. Solay eken, machayliklar ottan júdá keń paydalanganlar, haywan góshini ottada pisirip jegenler.
Ungirdan jabayı hám uy haywan suyeklarinn’ tabılıwı Mochay dáryası háwizinde jasaǵan mezolit dáwiri adamlarınıń ańshiliq hám sharwashilq menen shug'ullanganliqlarin bildiradi. Mashayliqlar termeshilik menen da shug'ullangan bolıwları kerek. Sebebi Mashay átirapı jabayı mıywe hám o'sim liklarga júdá bay bolǵan.
Arxeologlar mákannıń materiallıq qatlamlarınan tabılǵan miynet quralları hám paleontologik materiallardı teren’ uyrenip , olardıń eramizdan aldınǵı VII—VI mıńjıllıqlarǵa tiyisli ekenligin anıqlaganlar.
Mashay ungiri buyımların Orta Aziyadaǵı Dem-dem bulaq, Tutqovul, Asxana, Obishir, Shilchor bulaq, sonıń menen birge, Jaqın hám Orta Shıǵısdaǵı Zarzi-Shanidar, Ali-Tappex, Gari-Qamarband, Zevi-Shemi-Shanidar, Qara Qamar, Aq kópir hám basqa mezolit dáwiri mákanlarınan tabılǵan tas hám suyek quralları menen salıstırıwlar nátiyjesinde olar arasında uqsawlıq bar ekenligi anıq langan. Solay etip, Mashay úńgir-mákanı Respublikamız qublasındag’i mezolit dáwiri esteliklerinin’ eń ájayıp úlgilerinen biri esaplanadı.
Qubla O’zbekistandaĝı mezolit dáwiri esteliklerinen taǵı biri Ayirtam mákanı bolıp tabıladı. Ayirtam Termiz qalasınnan 18 km shıǵısda, Amudaryanıń oń jaǵasında jaylasqan bolıp, úlken dáwirdi óz ishine alǵan kóp qatlamlı estelik bolıp tabıladı. Arxeologlar Ayirtamda qazıw jumısları alıp barıp, mezolit dáwirine tıyisli tas qurallardı tabıwĝa mıyassar bolǵan. Olar tiykarınan nukleuslar, pishaqsiman páriksheler, ushrindilar, qırǵıshlar,tesgishler, tas maydalaĝishlar, oq jay hám nayza úshlari bolıp, kóp tárepleri menen Obishir, Tutqovul, Sayańshı esteliklerinen tabılǵan tas qurallarǵa uqsap ketedi. Sol tárepten alıp qaraǵanda, Ayirtamdan tabılǵan tas qurallar da mezolit dáwirine tiyisli bolıwı múmkin.
Ferǵana oypatlıĝı hám onıń qublasındaǵı tawlı rayonlarda da mezolit dáwirine tiyisli mákanlar talay keń tarqalǵan. Usılardan Ferǵana oypatlıĝsınıń qublasındaǵı Qatron tawınıń qubla jan bawırınan tabılǵan Obishir I hám Obishir V má kánlerin kirgizsek boladı.
|
| |
