|
Mıs ásiri basındaǵı mıs xorlarınıń taralıwı
|
| bet | 55/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Mıs ásiri basındaǵı mıs xorlarınıń taralıwı.
|
Eneolit mádeniyatınıń jaylasıwı: 1 – eneolit estelikleri.
|
Eki dárya aralıǵında (Mesopotamiyada) hám Aldıńǵı Aziyada mıs-tas dáwiriniń baslanıwı dáslepki qala-mámleketlerdiń qáliplesiwi menen xarakterlenedi. Er.ald. IV mıń jıllıqtıń ekinshi yarımına kelip, Áyyemgi Shıǵıstıń joqarı mádeniyat oshaqlarında hám erte qulshılıq qala-mámleketlerde mıstan islengen miynet qurallar, taǵınshaqlar keń taraladı.
Orta Aziyanıń negizgi eneolit estelikleri Kopetdag tawınıń eteginde, shóllerdiń shegarasında hám dárya alaplarındaǵı mákan jayları – túrkiy tilinde tepe, tepa, depe, arab tilinde – tell, gruzin tilinde – gora, armyanda - blur dep atalatın tóbelerden ibarat.
3. Eneolit dáwiri mákanları.
Eneolit dáwiri mákanları Qıtaydan Dunayǵa shekemgi bolǵan úlken aymaqta tarqalǵan bolıp, hámme jerde jámiyetlik rawajlanıwdıń bir túrdegi basqıshı baqlanadı. Eneolit dáwiri Orta Aziya qublasındaǵı jańa mádeniy hám tariyxıy processler menen baylanıslı bolıp, olar:
1 ) xojalıqta diyxanshılıq hám sharwashılıqtıń rawajlanıwı;
2) suwǵarma diyxanshılıq-irrigaciyanıń rawaj tabıwı;
3) ónermentshilikte jańa kásipler—metallshılıq, toqımashılıqtıń qáliplesiwi;
4) gúlalshılıqta baslı texnika jetiskenligi—xumdanlardıń isletiliwi;
5) otırıqshı xojalıqtıń bekkemleniwi, alǵashqı jámáát birlespeleriniń úyleri hám qurılısta qam gerbishtiń payda bolıwı;
6) reńli keramika buyımlar hám ılaydan islengen ana ruwına tán bolǵan háykelshelerdiń keń tarqalıwı;
Anau 1 A jáne Namazga 1 mákanları (V-IV mıń jıllıqtıń ortası) erte eneolit dáwirine tiyisli. Awıl sharwashılıǵınıń rawajı usında jalǵastı. Diyxanshılıqta biyday menen arpa egildi. Bul dáwirge tiyisli haywanlardıń sıyır, qoy, shoshqa súyekleri tabılǵan.
Dáslepki qam gerbishler payda bolıp, olardan bir ójireli úylerdi qurǵan. Onıń qasında skladlar hám basqa da xojalıq ójireleri bolǵan. Dáslepki mákan jaylar 2 ga bolıp, dáwir aqırına barıp 10 ga shekem keńeyip, úyler reje tiykarında qurıladı hám kósheler payda boladı.
Bul orınlardan alǵashqı mıs buyımlar tabılıp, metallografiyalıq analiz olardıń endi tábiyiy emes, balqıtılǵan mıstan jasalǵanın kórsetedi (bul metallurgiya etapınıń 3 dáwirine sáykes keledi). Bul mıs Irannan alıp kelingen bolıwı múmkin.
Túbi tegis jartı shar tárizli shanaqshalar bir túrdegi ornament penen bezelgen. Shıǵıs jáne batıs aymaqlar arasındaǵı súwretlew syujetlerinde ayırmashılıqlar gezlesedi. Ana qudayǵa sıyınǵanlıǵın dálillewshi ılaydan islengen hám ayrımları boyalǵan hayal músinsheleri tabılǵan. Arxeologlar bazı úylerdi sıyınıw ornı bolǵan, dep túsindiredi.
|
| |
