|
TEMA: 7. MARGIANA HA'M BAKTRIYANIN' TEMIR DAWIRI ARXEOLOGIYASI
|
| bet | 68/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022TEMA: 7. MARGIANA HA'M BAKTRIYANIN' TEMIR DAWIRI ARXEOLOGIYASI
Reje:
1. Margiana.
2. Baktriya temir dawiri arxeologiyasi
3. Kushuk tepe hám Qızıl tepe estelikleri
1. Margiana
Orta Aziyanıń eń áyyemgi tarixıy – mádeniy walayatlarınıń biri. Margiana, qubla Túrkmenstannıń Murǵab dár'yası alabında jaylasqan. Margianada bronza dáwirinen baslap suwǵarıp diyxanshılıq etiw rawajlanadı.
Áyyemgi Persiya patshalarınıń jazıwlarındaında Margush «Avestoda» mauri, antik tariyxshılardıń miynetlerinde Margiana, al orta ásirdegi jazba dereklerde Marı (Merv) dep atalǵan. B.e.sh. VI ásirde Margiananı Iran-axámaniy patshası jawlap aladı. B.e.sh. 522 - jılı Fradtıń basshılıǵında axemeniylerge qarsı Margianada kóterilis kelip shıǵadı. B.e.sh. 521- jılı bul kóterilis Dariy I patshanıń buyrıǵı menen Baktriya hákimi (satrapı) tárepinen bastırılıp Margiana Baktriyaǵa qosıladı. Aleksandr Makedonskiy Orta Aziyanı jawlap alǵanda, Margiana onıń dúzgen mámleketine qaraydı. Bunnan soń, Margiana aymaǵına kóplep grek – makedoniyalılar kóship kelip qonıs basadı, nátiyjede ellinizm mádeniyatı taraladı. B.e.sh. 306-250 jılları Margiana Selevkiyler patshalıǵına qaraydı. Keyin ala Margiana Greko-Baktriya patshalıǵınıń bir walayatı boladı. Eramızdıń III ásirinde, Margiananı Iran – sasaniy patshası Shapur I basıp aladı. Margiananıń baslı qalası Merv (Marı) oazisinde jaylasqan. Margiana oazisi qorǵanıw diyўallar menen oraladı.
B.e.sh. VII-VI ásirlerdegi Margiananıń orayı Mervtegi Gyaur qala boladı. Qala tórt múyeshli formaǵa iye bolıp, maydanı 90 ga boladı. Qalanıń sırtqı diyўalları uzınlıǵı 53 sm, eni 30-31 sm, qalıńlıǵı 9-11 sm bolǵan qam gerbishlerden óriledi. Gyaur qalanıń tórt dárўazası bolıp, olar bir-biri menen kesilisken eki uzın kósheni payda etedi. Gyaur qala ishinde ónermentshiler kvartalları, arqa tárepinde un tartıwshılar, al qala orayında gúlalshılar jasaydı.
Margiananıń úlken, baslı qalalarına Mervtegi Erk qala, Durnalı, Dáw qala, Chichanlıq, Góne Kishmanlar kiredi. Margiana ekonomikasınıń tiykarı – diyxanshılıq boladı. Diyxanshılıqta salı, tarı, biyday, texnikalıq eginlerden, kenep, paxta, baǵshılıqta - júzimgershilik, shabdal, erik, shiye, palız eginlerinen - qawın, ǵarbız, qıyar ekken.
Ónermentshiliktiń baslı tarawları – temirshilik, zergershilik, gúlalshılıq bolǵan. Margiana qalaları arqalı «ullı jipek jolı» ótip, Margiana sawdagerleri Indiya, Afǵanıstan, Iran, Kavkaz elleri menen sawda baylanısta bolǵan.
Margianlılar zardushtiylik dinine isengen. Óz ólikleriniń súyeklerin tórt múyeshli qutıshalarǵa (ossuariyalarǵa) salıp, olardı arnawlı nauslarǵa (jaylarǵa) aparıp qoyǵan.
II-III ásirlerde Merv buddizm dininiń orayı bolıp, usı jerden buddizm Qıtayǵa taraladı. Buddistler óz óliklerin otqa jaǵatuǵın bolǵan. III-IV ásirlerde Merv oazisine xristian dini taraladı.
Margianada Aleksandr Makedonskiy imperiyasınan keyin Selevkiyler mámleketine qaraǵan jılları aqsha – tovar qatnasıqları ósedi. Greko-Baktriya patshalıǵına qaraǵanda Margiananıń qala bazarlarında bronza hám mıs teńgeleri aylanısta boladı. Margiananıń Antiox qalasınan Greko – Baktriya dáwirine tiyisli Diodot I teńgesiniń tabılıwı bunıń dálili. Margianadan tabılǵan Artaban I diń teńgesine patshanıń bas kórinisi, al teńgeniń ekinshi tárepinde jazıw berilgen.
|
| |
