59
Pastda joylashgan
bosqichlar ancha sodda, ancha aniq vazifalarni
bajaradi. Ideal holda har bir bosqich oʻzidan tepadagi va pastdagi
bosqich bilan muloqot qiladi. Yuqori bosqich ayni vaqtda ilovaga
ishlayotgan, amaliy masalaga toʻgʻri kelsa, pastki bosqich esa signalni
aloqa kanali orqali uzatishga toʻgʻri keladi. 2.1.2-rasmda keltirilgan
bosqichlar vazifasi tarmoq abonentlarining har biri tomonidan bajariladi.
Bir abonentdagi har bir bosqich shunday ishlaydiki u boshqa
abonentning xuddi shu bosqichi bilan toʻgʻri
aloqasi bordek, yaʻni
tarmoq abonentlarining bir xil nomli bosqichlari oʻrtasida virtual aloqa
mavjud. Bir tarmoq abonentlari oʻrtasidagi real aloqa faqat eng past
birinchi bosqichda mavjud (jismoniy bosqich). Axborot uzatayotgan
abonentda axborot barcha bosqichlardan yuqoridan boshlab pastdagi
bosqichda tugaydi. Qabul qiluvchi abonentda esa qabul qilingan axborot
teskari yoʻnalishda, pastki bosqichdan boshlab yuqori bosqichga harakat
qiladi (2.1.2-rasm).
−
Amaliy bosqich (Application, прикладной уровень) yoki
ilovalar
bosqichi,
u
quyidagi
xizmatlarni
amalga
oshiradi:
foydalanuvchining ilovasini shaxsan tasdiqlaydi, masalan, fayllar
uzatishning
dasturiy vositalari, axborotlar bazasi bilan bogʻlanish,
elektron pochta vositalari, serverda qayd qilish xizmati. Bu bosqich
qolgan 6 ta bosqichni boshqaradi.
2.1.2-rasm. Axborotni abonentdan abonentga oʻtish yoʻli.
−
Taqdimot
(Prezentatsiya)
bosqichi
(Presentation,
презентативный уровен) yoki axborotni tanishtirish bosqichi, bu
bosqichda axborotni aniqlanadi va axborot formatini koʻrinish
60
sintaksisini tarmoqqa qulay ravishda oʻzgartiradi, yaʻni tarjimon
vazifasini bajaradi. Shu yerda axborot shifrlanadi va dishifratsiyalanadi,
lozim boʻlgan taqdirda ularni zichlashtiriladi.
−
Aloqa oʻtkazish vaqtini boshqarish bosqichi (Session,
сеансовый уровень) aloqa oʻtkazish vaqtini boshqaradi (yaʻni aloqani
oʻrnatadi, tasdiqlaydi va tamomlaydi).
Bu bosqichda abonentlarni
mantiqiy nomlarini tanish, ularga bogʻlanish huquqini nazorat qilish
vazifalari ham bajariladi.
−
Transport bosqichi
(Transport
)
paketni
xatosiz
va
yoʻqotmasdan, kerakli ketma-ketlikda yetkazib berishni amalga oshiradi.
Shu yerda yana uzatilayotgan axborotlarni paketga joylash uchun
bloklarga taqsimlanadi va qabul qilingan axborotni qayta tiklanadi.
−
Tarmoq bosqichi (Network, сетевой уровень) bu bosqich
paketlarni
manzillash, mantiqiy nomlarni jismoniy tarmoq manziliga
oʻzgartirish, teskariga ham va shuningdek, paketni kerakli abonentga
joʻnatish yoʻnalishini tanlashga (agarda tarmoqda bir necha yoʻnalish
mavjud boʻlsa) javobgar.
−
Kanal bosqichi yoki uzatish yoʻlini boshqarish bosqichi (data
link), bu bosqich standart koʻrinishdagi paket tuzishga boshlash hamda
tamom boʻlishni boshqarish maydonini paket tarkibiga joylashishiga
javobgardir. Shu yerda yana tarmoq bogʻlanish, uzatishdagi xatoliklarni
aniqlash va yana qabul qilish qurilmasiga xato uzatilgan paketlarni
qaytatdan uzatishni boshqarish amalga oshiriladi.
−
Jismoniy bosqich (Physical, физический уровень) – bu modelni
eng quyi bosqichi boʻlib, uzatilayotgan axborotni
signal kattaligiga
kodlashtiradi, uzatish muhitiga qabul qilishni va teskari kodlashni
amalga oshirishga javob beradi. Shu yerda yana ulanish moslamalariga,
razʻemlarga, elektr boʻyicha moslashtirish va yerga ulanish hamda
toʻsiqlardan himoya qilish va hokazolarga talablar aniqlanadi. Modelni
quyi ikki bosqichining (1 va 2) vazifasini odatda qurilmalar bajaradi (2
bosqich vazifasini bir qismini tarmoq adapterining dasturiy drayveri
bajaradi). Aynan shu bosqichlarda tarmoq topologiyasi, uzatish tezligi,
axborot alma shishni boshqarish usuli va paket formati (oʻlchami) yaʻni
tarmoq turiga toʻgʻri taalluqli koʻrsatkichlar aniqlanadi (Ethernet,
Token-Ring, FDDI). Yuqori bosqichlar toʻgʻridan-toʻgʻri
biror aniq
qurilma bilan ishlamaydi, vaholangki 3,4 va 5 bosqichlar qurilma
xususiyatlarini hisobga olishlari mumkin. 6 va 7 bosqichlar umuman
qurilmalarga hech qanday aloqasi yoʻq. Tarmoq qurilmalaridan birini
boshqa birorta qurilma bilan oʻzgartirilgan taqdirda ham ular buni hech
61
vaqt sezmaydi. 2-bosqichda (kanal bosqichi) ikkita bosqich osti
ajratiladi.
−
Yuqori bosqich osti (LLC-Logical
Link Control, верхний
подуровень) bu bosqich osti mantiqiy ulashni amalga oshiradi, yaʻni
virtual aloqa kanalini oʻrnatadi (uning vazifasini bir qismini tarmoq
adapterlarining drayver dasturi bajaradi).
−
Quyi bosqich osti (MAC-Media Access Control, нижний
подуровень) – bu bosqich osti aloqa uzatish muhiti (aloqa kanali) bilan
toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻlanishni amalga oshiradi.
U tarmoq qurilmasi
bilan toʻgʻri bogʻlangan. OSI modelidan tashqari, 1980-yili fevral oyida
qabul qilingan (802 soni - yil, oydan kelib chiqqan) IEEE Project 802
modeli ham mavjud. Bu modelni OSI modelini aniqlashtirilgan va
rivojlantirilgan modeli deb qarash mumkin.
Bu model aniqlashtirgan standartlar (802 – spesifikasiya) oʻn ikkita
toifaga boʻlinib, ularning har biriga nomer berilgan.
802–1 – tarmoqlarni birlashtirish.
802–2 – mantiqiy aloqani boshqarish.
802–3 – «Shina» topologiyali CSMA/CD bogʻlanish usuli mahalliy
hisoblash va tarmoq (Ethernet).
802–4 – «Shina» topologiyali mahalliy tarmoq, markerli bogʻlanish.
802–5 – «Halqa» topologiyali mahalliy tarmoq, markerli bogʻlanish.
802–6 – shahar tarmogʻi (Metropolitan Area Network, MAN).
802–7 – keng miqyosda aloqa olib borish texnologiyasi.
802–8 – shishatolali texnologiya.
802–9 – tovushni va axborotlarni uzatish imkoniyati bor integral
tarmoq.
802–10 – tarmoq xavfsizligi.
802–11 – simsiz tarmoq.
802–12 – «Yulduz» topologiyali markazni boshqarishga ega
mahalliy tarmoq (100 VG-Any LAN).
802.3, 802.4, 802.5, 802.12 standartlar
OSI model etalonining
ikkinchi (kanal) bosqichiga qarashli MAC bosqich osti tarkibiga toʻgʻri
keladi. Qolgan 802 – spesifikatsiyalar tarmoqning umumiy masalalarini
hal qiladi.
