Tarmoq texnologiyalari

301 
2.
Tarmoq xavfsizligiga tahdidlari qanday toifalarga boʻlinadi? 
3.
Axborot xavfsizligi boʻyicha yoʻl qoʻyiladigan keng tarqalgan 
oʻnta xatolarni sanab bering. 
4.
VPN (Virtual Private Network) virtual xususiy tarmoq haqida 
maʻlumot bering. 
5.
Port scanning nima? 
6.
IPsec protokolidan nima uchun foydalanadi? 
 
§ 6.2. Ma’lumotlarni muhofaza qilish usullari 
6.2.1.
 
Kriptografiyaga asoslari 
Hozirgi vaqtda kriptografiya deganda har qanday shakldagi, ya`ni 
diskda saqlanadigan sonlar ko`rinishida yoki kompyuter tarmoqlarida 
uzatiladigan xabarlar ko`rinishidagi axborotni yashirish tushuniladi. 
Kriptografiyani raqamlar bilan kodlanishi mumkin bo`lgan har qanday 
axborotga nisbatan qo`llash mumkin. Maxfiylikni ta`minlashga 
qaratilgan kriptografiya kengroq qo`llanilish doirasiga ega. Aniqroq 
aytganda, kriptografiyada qo`llaniladigan usullarning o`zi axborotni 
himoyalash bilan bog’liq bo`lgan ko`p jarayonlarda ishlatilishi mumkin. 
Kriptografiya 
axborotni 
ruxsatsiz 
kirishdan 
himoyalab, 
uning 
maxfiyligini ta`minlaydi.
Axborotlarni boshqalar o‘qishidan saqlash maqsadida maxsus kalit 
yordamida kodlashtirish 
kriptografiya 
deb ataladi. Kriptografiya uzoq 
yillar davomida xarbiy maqsadlarda qo’llanilib kelingan. 
Ochiq matnni R xarfi bilan belgilaymiz. Bu matn fayli, tasvir, 
maxsus tovush yoki h.k. bo’lishi mumkin. Bu axborotlar kompyuterda 
ikkilik kod ko’rinishida ifodalanadi. Shifrlangan tekst S xarfi bilan 
belgilanadi. Shifr matnning hajmi ba’zan ochiq matn hajmiga teng 
bo’lishi mumkin. Shifrlangan matn kompyuter tarmog‘i kanallari boylab 
uzatilishi yoki xotirada saqlanishi mumkin. Shifrlash funksiyasi E ni 
quyidagicha yozish mumkin: 
E(R)=S 
Shifrni ochish funksiyasini D harfi bilan belgilasak, 
D (S)=R 
D (E(R))=R 
Kriptografiya quyidagi masalalarni yechilishini ta’minlashi kerak. 

302 
Autentifikatsiya - qabul qiluvchi shunga ishonch hosil qilishi 
kerakki ma’lumot aniq bir yuboruvchidan bo’lishi shart. Boshqa bir nom 
bilan yolg’on ma’lumot yuborilmasligi kerak; 
Butunlik - uzatish paytida axborot o‘zgarmasligi; 
Inkor qilmaslik (neosporimost) - ma’lumotni yuboruvchi o‘zi 
ekanini tasdiqlashi. 
XX asrning oxiri va XXI asrning boshlarida kishilik jamiyatida 
axborotning ahamiyati keskin ravishda ortib ketdi. Insonning har bir 
sohadagi faoliyatini takomillashtirish va osonlashtirishga qaratilgan 
zamonaviy jamiyatda axborot mahsulot yoki xom ashyo sifatida borgan 
sari katta qiymatga ega bo‘lib bormoqda. 
Keyingi yillarda kompyuter sanoatining rivojlanishi va inson 
hayotiga tobora chuqurroq kirib borishi natijasida axborotni ishlab 
chiqarish, saqlash, qayta ishlash, tahlil qilish, uzatishga bo‘lgan ehtiyoj 
ortib bormoqda. Oqibatda ana shu axborotlarning xavfsizligini 
ta’minlash informatikaning eng dolzarb muammolaridan biriga aylanib 
ulgurdi. Kompyuterning tarmoq texnologiyalarining jadal rivojlanishi 
esa bu muammoning ahamiyatini yanada oshirib yubordi. 
Axborotlarni kriptografik usulda himoya qilish yuzaga kelgan 
muammmolarni hal qilishda muhim o‘rin tutadi. Axborotlarni 
kriptografik himoya qilishda ularning mazmunini yashirish yoki 
begonalar tomonidan foydalanishning oldini olish maqsadida axborot 
maxsus funksional akslantirish yordamida bir ko‘rinishda boshqa 
ko‘rinishga o‘tkaziladi. Bu amalning turli usullarini ishlab chiqish uchun 
amaliy matematikaning yangi bir yo‘nalishi-kriptografiya yuzaga keldi 
va rivojlanib bormoqda.
Kriptografiya
— 
bu 
axborotlarni 
kriptografik 
himoya 
qilishning turli model va metodlari, algoritmlari, dasturiy va texnik 
vositalarini ishlab chiqish hamda bunday himoya samarasini baholashni 
o‘rganuvchi fan hisoblanadi[12]. 

Download 7,35 Mb.