|
«tаsdiqlаymаn» Mаktаb direktori M. Qurbonov. 2023- yil o’quvchilarni evakuatsiya qilish usullari. Reja
|
| Sana | 03.04.2024 | | Hajmi | 390.39 Kb. | | #186428 |
Bog'liq EVAKUATSIYA QILISH USULLARI TOMZA UMK 2022-2023, NAVRUZOV FARXOD MUROTOVICH O\'zini o\'zi band qilish, fayl4, Mavzu 3 sinf o’qish darslarida ertaklarni o’rganish usullari-fayllar.org, chatGPT openai, Buyrugʻ oylik , Мактабда химояланиш, Ватан таянчи значок, 1-mavzu, IMS 1, Ims 2
«TАSDIQLАYMАN»
Mаktаb direktori M.Qurbonov.
2023- yil «____»____________
O’QUVCHILARNI EVAKUATSIYA QILISH USULLARI.
REJA:
1.O’quvchilarni xavfsiz hududga evakuatsiya qilish.
2. Xavfsiz xududga vaqtinchalik uzoqlashtirish.
3. Xavfsiz xududga butkul ko’chirish.
Zamonaviy qirg’in qurollari ta’siridan, tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlarda aholini, moddiy va ma’naviy boyliklarni muhofaza qilishning ishonchli uslubini evakuatsiya (ko’chirish) tashkil etadi.
Evakuatsiya deganda – aholini, moddiy va madaniy boyliklarni oldindan tartibli ravishda xavfli xududlardan xavfsiz xududga ko’chirishning kompleks tadbirlari tushuniladi (asosan, ishlamaydigan fuqarolar, nafaqaxо‘rlar, bolalar va kasallar evakuatsiya qilinadi). Evakuatsiya qilinadigan xududlar aholining xavfsiz yashashi uchun bir muncha uzoqda joylashishi, hamda yashashi uchun barcha shart-sharoitlar mavjud bo’lishi talab etiladi.
Evakuatsiya omilini 2 turi mavjud:
1 Xavfsiz xududga vaqtinchalik uzoqlashtirish.
2. Xavfsiz xududga butkul ko’chirish.
Xavfsiz xududga vaqtinchalik uzoqlashtirish omili asosan ish bilan mashg’ul bo’lgan ishchi-xizmatchilarga qo’llaniladi. Ko’chirishning bu uslubida ishchi xizmatchilar (shu jumladan, maishiy xizmat ko’rsatish xodimlari ham) xavfli xududdagi asosiy ishlarini bajarganlaridan so’ng, xavfsiz xududga olib boriladi va keyingi ish vaqitlariga qadar shu yerda saqlanadilar. Keyingi kunlardagi asosiy ishlarini bajarishlari uchun hamma extiyot choralarini ko’rgan holda yana ish joylariga qaytadilar. Ishchi xizmatchilarning bunday ish jarayoni xavfli xududdagi sharoit xavfsiz holatga kelgunga qadar davom ettiriladi. Bunda xavfsiz xudud xavfli xududdan taxminan 2 soatli masofada joylashishi maqsadga muvofiq. Shuningdek, ishchi xizmatchilarni tashishga xavfsiz xudud transport vositalariga qulay bo’lgan yo’l yoqasida joylashishi maqbul xisoblanadi, qolgan toifadagi fuqarolar (pensionerlar, kasalmandlar, qariyalar, yosh bolali onalar, o’quvchi yoshlar) ma’lum vaqtga qadar xavfsiz xududga butkul evakuatsiya qilinadilar. Butkul evakuatsiyada xavfsiz xudud ancha uzoq masofada joylashishi mumkin.
Evakuatsiya qilinganda alohida buyruq boʻlmaguncha fuqarolar oʻsha joyda yashab turadilar. Xavfsiz hudud xavfli hududdan birmuncha uzoq masofada joylashgan boʻlishi va aholiga hech qanday xavf tugʻdirmasligi lozim. Yana xavfsiz hudud temiryoʻl, avtomobil yoʻllariga yaqin, ishchi-xizmatchilarning ishga borishi va qaytib kelishi uchun qulay boʻlgan joylarda tashkil etiladi. Ishga bogʻliq boʻlmagan ishchilar hududdan uzoqroq yerga evakuatsiya qilinadi.
Koʻchirish ishlarining hammasi evakuatsiya qilinadiganlarning yigʻiladigan joyidan tashkillashtiriladi. Yigʻilish joylari (evakuatsiya punkti – EP) asosan, maktablar, klublar va boshqa jamoat inshootlari boʻlishi mumkin. Aholini koʻchirish haqida maʻlumot olganda, darhol ishlab chiqarish korxonasi, oʻquv yurtlari, korxonalar, militsiya organlari hamda radio, televideniye orqali odamlar xabardor qilinadi. Ygʻilgan odamlar qayta hisobotdan oʻtkazilib, guruhlarga boʻlinadi, transport vositalariga taqsimlanib, koʻrsatilgan vaqt ichida xavfsiz hududga yetkazaladi.Evakuatsiya qilingan fuqarolar oʻsha yerdagi ishlab chiqarish korxonalarining evakuatsiya qilingan qismida ishlashlari mumkin.
Evakuatsiya uslubini qo’llanilishiga misol qilib ikkinchi jahon urushu davrida yosh bolalarni O’rta Osiyo respublikalari hududlariga evakuatsiya qilinganligigni eslash joizdir. Jumladan, Toshkentlik temirchi usta Shoahmad ota Shomahmudov turli millatga mansub 14 nafar yetim bolalarni asragani ma’lum.
Shunindek, 1986-yilda Chernobel (Ukraina) atom elektrostansiyasida ro’y bergan avariya natijasida 11 ta viloyat yerlari radioaktiv zarrachalar bilan zararlanganligi oqibatida 130 mingdan ortiq aholi havfsiz hududlarga evakuatsiya qilingan. Yana bir misol: 1992-yil yanvar oyida Qoraqalpog’siton Respublikasining Buzatov tumanida suv toshqini kuzatilib, havfli hududlardan 3200 nafar aholi va 3026 bosh qoramollar havfsiz hududlarga ko’chirilgan.
Yuqoridagi misollardan ko’rinadiki, aholini va moddiy boyliklarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishda himoyalanishning boshqa uslublari yaxshi natija bermagandagina evakuatsiya omili qo’llaniladi.
Evakuatsiya punktiga kelgan fuqarolar, darhol ro’yhatdan o’tib (ismi, sharifi, turar joyi, kasbi va qaysi xuydudga ko’chirilishi) ular imkon boricha transport vositalarida belgilangan joyga harakatlanishiga ruxsat etiladi. Transport vosiytalariga: temir yo’l , jamoat trasnportlari va shaxsiy transport vositalari kiradi. Transport vositalari orqali asosan kasalmandlar, qariyalar, nogironlar, yosh bolali ayollar, hamda ishchi hizmatchilar va yosh bolalar ko’chiriladi. Qolgan toifadagi aholi piyoda yurish orqali ko’chiriladi. Piyoda yuradiganlar oldindan belgilangan harakatlanish yo’llari orqali, kalonnada (500-1000 kishi) harakat qiladi. Bunda albatta evakuatsiya punktiga kelgan odamlarni ko’p yig’maslik maqasadida 50-100 kishi yig’ilishi bilan bitta boshliq tayinlanib havsiz hudud tomon yurishga ruxsat etiladi. Kolonnada harakatlanishda har bir guruh boshliqlari o’z guruhlaridagi odamlarning sonini, begona odamlarning bo’lmasligini va orqada qolayotganlarni doimo nazorat qilib boradi. Kolonnaning harakatlanish tezligi tahminan 4-5 km/soat bo’lishi va kolonnalar orasidagi masofa 500 metrni tashkil etishi kerak. Kolonna birinchi 1-1,5 soat harakatlanishidan keyin 10-15 minut dam olishga ruxsat etiladi. Bunda odamlarga tibbiy yordam olish imkoniyati beriladi. Ikkinchi va undan keyingi yurishlardan keyin evakuatsiya qilinuvchilarga ko’proq dam olish vaqti (1-2 soat) beriladi. Bu vaqtda odamlar issiq ovqat bilan ta’minlanadilar va dam oladilar. Mana shunday tartibda aholi ko’rsatilgan havfsiz hududga yetib boradi. Evakuatsiya davomida aholining qo’rquvga tushishi yoki bezovtalanishi eng havfli ko’rsatkichlardan hisoblanib, ular quyidagi omillar ta’sirida bo’lishi mumkin:
Evakuatsiya yo’llarinig kamligi;
Evakuatsiya davrida yuzaga keladigan havflarni yo’qotib bo’lmasligi;
Evakuatsiya yo’llarining yaroqsiz holga kelib qolganligi;
Katta miqyosida evakuatsiya qilinayotgan aholining berk yo’lga kirib qolishi va boshqalar.
Evakuatsiya davomida aholining bezovtalanishini yo’qotish uchun quyidagi omillarni bajarish zarur hisoblanadi:
Evakuatsiya yo’llaridagi to’siqlarni yo’qotish ;
Evakuatsiya yo’llarininh yo’ritilganiligini oshirish ;
Evakuatsiya qilinayotganlar bilan aloqani doimiy ushlab turish ;
Evakuatsiya davrida ogohlantiruvchi tizimlar ishini shay holatda ushlab turish;
Tibbiy yordam ko’rsatish tizimining shayligini ta’minlash.
Evakuatsiya qilinganlarni havfsiz hududning qabul qiluvchi evakuatsiya kommissiyasi kutib oladi. Bu komissiyaga havfsiz hududning hokimiyat, korxona, tashkilot rahbarlari hamda umumiy ovqatlanish va tibbiy hizmat ko’rsatish rahbarlari kiradi. Ular odamlarni qabul qilib, hisobotni oladi va har bir fuqaroni tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi. Tibbiy ko’rikdan o’tkazilgan fuqarolar oldindan tayyorlab qo’yilgan maktablarga, bo’g’chalar, klublarga, kinoteatrlarga, va shunga o’xshash obektlarga taqsimlanadilar. Evakuatsiya qilinganlar tastlabki ikki kun davomida o’zlari bilan olib kelgan oziq-ovqatlar bilan ovqatlanadilar va keyingi kunlardan boshlab havfsiz hududda tayyorlangan issiq ovqat bilan ta’minlanadilar. Evakuatsiya qilingan aholi havfsiz hududdagi qishloq xo’jalik tarmoqlarida, jumladan fermer xo’jaligida ishlashga jalb qilinadi.
Tabiiy va texnogen tusdagi FV yuz berganda va harbiy harakatlar sharoitida aholini muhofaza qilishning eng samarali usuli aholini evakuvatsiya qilishdir. Insoniyat aholini himoya qilishning bu samarali usulidan uzoq vaqtlardan beri foydalanib keladi.
Evakuvatsiya masalalari ayniqsa, 1 va 2-jahon urushlarida keng rejalashtirilib, unda o’n millionlab kishilar minglab chaqirim uzoqlikdagi xavfsiz joylarga ko’chirilganlar. Ikkinchi jahon urushi yillarida sobiq Ittifoqning front oldi hududlaridan 1500 dan ortiq muhim sanoat korxonalari o’zlarining ishchi-xizmatchilari, ularning oila a’zolari bilan mamlakatning ichkarisiga ko’chirilganligi ma’lum.
XX asrning 60-80-yillarida aholini evakuvatsiya qilish masalasi yirik shaharlar aholisini ommaviy qirg’in qurollaridan, birinchi navbatda yadro qurolidan muhofaza qilishning asosiy usuli sifatida o’rtaga qo’yildi.
Oxirgi yillarda esa tabiiy va texnogen tusdagi FV lar sodir bo’lgan hududlardan aholini evakuvatsiya qilish zarurati tobora ortib borayotir.
Masalan, CHernobil AESida sodir bo’lgan halokat, Armanistonning Spitak, Leninakan, Kirovakan va Stepanakert shaharlarida yuz bergan zilzila, O’zbekis-tonning Shohimardon va boshqa joylardagi yuz bergan FVlar bunga yorqin misoldir.
1986-yilda CHernobil AESidagi halokat tufayli radiatsiya tarqalishi bois uning tevaragidan 200 mingdan ortiq kishi ko’chirildi. 1998-yilda Shohimardonda yuz bergan fojeaning dastlabki 2 kecha-kunduzida 14200 kishini, jumladan, 3150 bolalarni xavfsiz joylarga ko’chirishga to’g’ri keldi.
Texnogen, tabiiy, ekologik va harbiy tusdagi FV yuz bergan hududlardan aholini, moddiy va madaniy boyliklarni xavfsiz hududlarga evakuvatsiya qilish tadbirlarini rejalashtirish va o’tkazish aholini FV ning oqibatlaridan muhofaza qilishning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Muhandislik texnik tadbirlari va qoidalariga muvofiq, O’zbekiston Respublikasi joylashgan mintaqa quyidagi hududlarga bo’linadi:
Хavfli hudud bu qattiq vayronagarchiliklar (zilziladan va boshqa FV lardan), kimyoviy, radiatsiyaviy zaharlanish, halokatli suv toshqini, sel kelishi, yer, qor ko’chkilari va boshqa hodisalar bo’lishi ehtimoli bor hududlar;
Shahardan tashqari, xavfsiz hudud FV xavfi bor hududlardan tashqaridagi evakuvatsiya qilingan aholini joylashtirishga mo’ljallangan yaroqli hudud.
Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni evakuvatsiya qilish bu tabiiy va texnogen turdagi FV yuz bergan, harbiy halokatlar boshlangan hududlardan aholini transportda va piyoda uyushgan tarzda olib chiqish va uni oldindan tayyorlab qo’yilgan xavfsiz joylarga vaqtincha joylashtirish tadbirlari majmuasidir. Evakuvatsiya tadbirlarini o’tkazish xususiyatlari quyidagilarga qarab belgilanadi:
FV manbaining tavsifi;
FV manbaining ta’sir ko’rsatish mintaqasi va vaqti;
transportda va piyoda olib chiqiladigan aholi soni;
tranport vositalarining mavjudligi va imkoniyatlari;
evakuatsiya tadbirlarini o’tkazish vaqti va tezkorligi.
Evakuvatsiya ikki xil bo’ladi:
Oldindan o’tkaziladigan evakuvatsiyalar;
SHoshilinch (kechiktirib bo’lmaydigan) evakuvatsiyalar. Oldindan o’tkaziladigan evakuvatsiyalar falokat yoki tabiiy ofat yuzaga kelishi va harbiy harakatlar boshlanishi ehtimoli yuqori darajada ekanligi haqida shoshilinch ma’lumot olingandan keyin o’tkaziladi. Bunga bir necha o’n daqiqadan bir necha kungacha bo’lgan davr orasida FV sodir bo’lishi mumkinligi to’g’risidagi ma’lumot olingandan keyin taxminlashga asos bo’ladi. SHoshilinch (kechiktirib bo’lmaydigan) evakuvatsiyalar aholi hayoti va salomatligiga xavf tug’iladigan darajada texnogen yoki tabiiy tusdagi FV yuzaga kelgan yoki harbiy harakatlar boshlanganda, aholining odatiy kun kechirish sharoiti buzilgan hollarda o’tkaziladi. FV rivojlana borishi va harbiy harakatlarning tavsifiga qarab, evakuvatsiya qilinadigan aholi soniga qarab, evakuvatsiyalar uch xil bo’ladi:
CHeklangan evakuvatsiyalar;
Mahalliy evakuvatsiyalar;
Mintaqaviy evakuvatsiyalar.
CHeklangan evakuvatsiyalar shaharning bir qismi yoki qishloq chegarasidan chiqmagan, ko’chiriladigan aholi soni bir necha ming kishidan oshmagan FV larda o’tkaziladi. Bunday holda ko’chirilgan aholi, odatda, FV hududiga tutash aholi yashash joylariga yoki shaharning shikastlanmagan tumanlariga joylashtiriladi. Mahalliy evakuvatsiyalar o’rtacha kattalikdagi shaharlar, yirik shaharlarning alohida tumanlari, qishloq tumanlari FV hududiga tushib qolgan hollarda o’tkaziladi. Bunda ko’chiriladigan aholi soni bir necha mingdan o’n minglab kishigacha yetishi mumkin bo’lib, odatda, FV hududi bilan yondosh xavfsizjoylargajoylashtiriladi. Mintaqaviy evakuvatsiyalar shikastlovchi omillar katta hududlarga yoyilib, yirik shaharlarni ham o’z ichiga olgan, aholisi juda zich joylashgan bitta yoki bir necha mintaqa hududini qamrab olganda amalga oshiriladi. Mintaqaviy evakuvatsiya FV yuz bergan hududdan transportda, piyoda olib chiqiladigan aholi o’zlarining yashab turgan joylaridan anchagina uzoqqa ko’chirilishlari mumkin. Aholining evakuvatsiya tadbirlari bilan qamrab olinganligiga qarab, ikki turi bo’ladi:yalpi evakuvatsiya; qisman evakuvatsiya.
Yalpi evakuvatsiyada FV yuz bergan hududdan hamma aholi olib chiqib ketiladi. Qisman evakuvatsiyada esa asosan mehnatga layoqatsiz aholi, maktabgacha yoshdagi bolalar, maktab, litsey, kollej, texnikum va oliy o’quv yurtlari o’quvchi va talabalari olib chiqib ketiladi.
Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni evakuvatsiya qilish haqida qarorga kelish huquqi FM boshliqlariga berilgandir. Ular evakuvatsiyaning umumiy rahbarligini olib boradilar. Aholini evakuvatsiya qilish ishlarini bevosita tashkil etish va o’tkazishga esa viloyatlar, shaharlar, tumanlarning ma’muriyati va aholini evakuvatsiya qilish tashkilotlari rahbarlik qiladi.
Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni xavfsiz hududlarga evakuvatsiya qilish tadbirlarini barcha omillarni hisobga olgan holda rejalashtirishni hamda transport vositalarini, ularning yo’llarini, evakuvatsiya qilinadigan aholi boradigan xavfsiz joylarni oldindan tayyorlab qo’yilishini, shuningdek, aholining FV sharoitiga har tomonlama tayyorgarlik ko’rishlarini talab etadi.
Bunday tayyorgarlikni hokimiyat ijro idoralarining va boshqaruv tashkilotlarining fuqaro muhofazasi boshlig’i bo’lgan rahbarlari tashkil etadilar va o’tkazadilar.
Aholini evakuvatsiya qilish prinsipi bo’yicha ikki tur xildir:
ishlab chiqarish-hududiy;
hududiy bo’lishi mumkin.
Bunda, FV yuz bergan hududdan ishchilar, xizmatchilar, o’quvchilar, talabalar, korxonalar, tashkilotlar, muas-sasalar, o’quv yurtlari bo’yicha, ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasida ishlamaydigan boshqa aholini esa turar joydan foydalanish idoralari, shirkatlar orqali turar joylan bo’yicha transportda yoki piyoda olib chiqilishi nazarda tutiladi.
Muayyan hollarda aholini, moddiy va madaniy boyliklarni evakuvatsiya qilish hududiy turiga ko’ra, bevosita aholi yashab turgan joyidan amalga oshiriladi.
Aholini evakuvatsiya qilish usullariga qarab, uch turli bo’ladi:
transportda;
piyoda tartibda;
aralash holda.
Aralash usuli samarali va eng maqbul usul hisoblanadi. U mavjud transporter yordamida iloji boricha, eng ko’p ishlovchilar bilan bir vaqtda aholining qolgan qismini ham birga qo’shib olib chiqishni nazarda tutadi. Bunda asosan, piyoda yura olmaydigan, yosh bolali ayollar, maktab o’quvchilari va maktabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyalanuvchilarini transportlarda olib chiqish rejalashtiriladi. Bu usul aholini, moddiy va madaniy boyliklarni evakuvatsiya qilish tadbirlarini eng qisqa muddatda o’tkazish imkonini beradi.
Evakuvatsiya qilingan aholi xavfsiz joylarda maxsus buyruq bo’lgunga qadar vaqtincha joylashtirib turiladi.Agar davlatlararo tegishli kelishuvlar bo’lsa, FV holatlarida O’zbekiston Respublikasining evakuvatsiya qilingan aholisi MDH qo’shni davlatlarida joylashtirilishi ham mumkin. SHu jumladan, O’zbekiston respublikasi hududi ham boshqa davlatlardan ko’chinib keltinlgan aholi uchun berilishi mumkin. Bunda hamkorhk qiladigan davlatlar vakolatli idoralarining birgalikda ish tutishi xalqaro huquq me’yorlariga, ikki tomonlama va ko’p tomonlama davlatlararo kelishuv hujjatlariga, O’z.R. va boshqa mamlakatlar qoidalariga asoslanadi.
MАSHG’ULOT RАHBАRI K.Sadatov
Surxondaryo Viloyati
Sherabod tuman Maktab va maktabgacha ta’limi bo’limi
59-sonli umumiy o`rta ta’lim maktabida
Favqulotda holatlarda o’quvchilarni evakuatsiya qilish usullari
Sherabod
|
| |
