|
"tasdiqlayman" mmibdo‘
|
| bet | 20/37 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 6,47 Mb. | | #128097 |
Bog'liq 5-7 tugarak0
|
0
|
17
|
11
|
48
|
30
|
192
|
C0
|
1
|
1
|
18
|
12
|
…
|
…
|
…
|
…
|
2
|
2
|
19
|
13
|
64
|
40
|
208
|
D0
|
3
|
3
|
20
|
14
|
…
|
…
|
…
|
…
|
4
|
4
|
21
|
15
|
80
|
50
|
224
|
E0
|
5
|
5
|
22
|
16
|
…
|
…
|
…
|
…
|
6
|
6
|
23
|
17
|
96
|
60
|
240
|
F0
|
7
|
7
|
24
|
18
|
…
|
…
|
…
|
…
|
8
|
8
|
25
|
19
|
112
|
70
|
256
|
100
|
9
|
9
|
26
|
1A
|
…
|
…
|
…
|
…
|
10
|
A
|
27
|
1B
|
128
|
80
|
272
|
110
|
11
|
B
|
28
|
1C
|
…
|
…
|
…
|
…
|
12
|
C
|
29
|
1D
|
144
|
90
|
288
|
120
|
13
|
D
|
30
|
1E
|
…
|
…
|
…
|
…
|
14
|
E
|
31
|
1F
|
160
|
A0
|
304
|
130
|
15
|
F
|
32
|
20
|
…
|
…
|
…
|
…
|
16
|
10
|
…
|
…
|
176
|
B0
|
320
|
140
|
1. Qo’shish amal
Eslatma: O’n oltilik sanoq sistemasida qo’shish amalini bajarishda qo’shiluvchi sonlar o’nlik asos bo’yicha qo’shiladi, natijani yozishda esa o’n oltilik asosga o’kazilib yozilad
1-misol. O’n oltilik sanoq sistemasidagi 2CAE0916 va BCAE16 sonlarining yig’indisini toping.
2CAE0916
+ BCAF16
2D6AB816
Izoh:
B irinchi ustun: 916 + F16 = 1816, 916=910, F=1510, 910+1510=2410, 24 16
- 16 1
8 2410=1816
Bu ustunda 18 sonining sakkizi yozilib, 1 soni ikkinchi ustunga o’tkazilad
Ikkinchi ustun: A16=1010, 0+10+1 = 1110 = B16. Bu yerda 1 soni birinchi ustundan o’tgan yoddagi son;
U chinchi ustun: E = 1410, C=1210, 1410+1210 = 2610; 26 16
- 16 1
10 2610=1A16;
A
Bu ustunda 1A16 sonining A si yozilib, 1 soni to’rtinchi ustunga o’tkazilad
Тo’rtinchi ustun: A=1010, B=1110, 1010+1110+1= 2210=1616;
22 16
16 1
6 2210=1616;
Bu ustunda 1616 sonidagi 6 soni yoziladi, 1 esa beshinchi ustunga o’tad
Beshinchi ustun: S=1210, 1210+1= 1310=D16;
Oltinchi ustunga 2 sonining o’zi tushad
Тekshirish:
2D6AB816
- 2CAE0916
00BSAF16
Izoh:
8 sonidan 9 sonini ayirib bo’lmayd Shuning uchun ikkinchi ustundagi B16=1110 dan birinchi ustunga 1 qarz olib beramiz. Natijada 1816=1*161+8*160=16+8=2410, 24-9=1510=F16;
Ikkinchi ustundagi B16 dan 1 birinchi ustunga olib berilganligi uchun B16 ning o’rniga A16=1010 qold
10-0=1010=A16;
3) Uchinchi ustundagi A16=1010 dan E16=1410 ayirib bo’lmayd To’rtinchi ustundan bir qarz olib beramiz. 1A16= 2610 ga teng. (1A16=1*161+10*100=16+10=2610)
4) To’rtinchi ustundagi 6 sonidan 1 uchunchi ustunga qarz olib berilgan. Qolgan 5 sonidan A16=1010 ni ayirib bo’lmayd Beshinchi ustundan bir qarz olib beramiz. 1516= 2110 ga teng. (1516=1*161+5*100=16+5=2110).
5) Beshinchi ustundagi D16=1310 sonidan 1 to’rtinchi ustunga qarz olib berilgan. Qolgan C 16=1210 sonidan C16=1210 ni ayirib tashlanad Natija 0 soni chiqad
5) Oltinchi ustundagi 2 sonidan 2 soni ayirib tashlanad Natija 0 soni chiqad
2. Ayirish amali:
Eslatma: O’n oltilik sanoq sistemasida ayirish amalini bajarishda sonlar o’nlik sanoq asos bo’yicha ayriladi, natijani yozishda esa o’n oltilik asosga o’kazilib yozilad
2-misol. O’n oltilik sanoq sistemasidagi 1AE0516 va BAAE16 sonlarining ayirmasini toping.
1AE0516
- BAAF16
F 3 5616
Izoh:
1) 5 sonidan F16=1510 sonini ayirib bo’lmayd Shuning uchun ikkinchi ustundan 1 sonini olishimiz kerak. Ikkinchi ustunda 0 soni bo’lgani uchun uchunchi ustundagi E16=1410 sonidan olamiz. Natijada, 1516=1*161+5*160=16+5=2110, 21-15=610=616;
2) Ikkinchi ustunda F16=1510 qold Bundan esa A16=1010 sonini ayiramiz. 1510-1010=510=516.
3) Uchinchi ustunda esa E16 sonidan 1 soni qarz olib berganimiz uchun D16=1310 soni qold Bundan A16=1010 sonini ayirsak, 1310-1010=310=316 qolad
4) To’rtinchi ustundagi A16=1010 sonidan B16=1110 ayirib bo’lmayd Beshinchi ustundagi 1 sonini qarz olib berib, 1A16=2610 sonidan B16=1110 ni ayiramiz. 2610-1110=1510= F16
Тekshirish:
F 3 5616
+ BAAF16
1AE 0516
Izoh:
1 ) 6 soniga F16=1510 sonini qoshamiz. 610+1510=2110 21 16
-16 1
5 2110=1516;
Birinchi ustunga 5 sonini yozib dilda 1 sonini eslab turamiz.
2 ) 5 soniga A16=1010 sonini qoshamiz. 510+1010=1510 dildagi 1 soni bilan 1610=1016 bo’lad 16 16
- 16 1
0 1610=1016;
Ikkinchi ustunga 0 sonini yozib dilda 1 sonini eslab turamiz.
3) 3 soniga A16=1010 sonini qoshamiz. 310+1010=1310 dildagi 1 soni bilan 1410=E16 bo’lad Uchinchi ustunga E sonini yozamiz.
4 ) F16=1510 soniga B16=1110 sonini qoshamiz. 1510+1110=2610 bo’lad 26 16
- 16 1
10 2610=1A16;
A
To’rtinchi va beshinchi ustunlarga 1A16 ni yozamiz. Umimiy natija 1AE 0516 bo’ld Demak, ayirish amali to’g’ri bajarilgan.
3. Ko’paytirish amali:
Eslatma: O’n oltilik sanoq sistemasida ko’paytirish amalini bajarishda. O’nlik sanoq sistemasiga o’tkazib ko’paytiriladi va yozilishida o’n oltilik sanoq sistemasiga o’tkazilib yo’zilad
3-misol. O’n oltilik sanoq sistemasidagi 2C116 va 1A16 sonlari ko’paytmasini toping. Yechish: 2C116
x 1A16
1B8A16
+ 2C116
479A16
1) A16=10 2) C16=12x10=12010; 120 16
112 7 8 12010=7816
Bunda 78 sonidan 8 sonini yozib olib, 7 sonini dilda saqlaymiz.
3 ) 216xA16=210x1010=2010; 20+7=27 16
16 1
11
B 2710=1B16
4) 2C1 sonini 1 ga ko’paytirganimizda shu sonning o’zi bo’lad
5) 1B8A16 soniga 2C116 sonini qo’shsak 479A16 hosil bo’ladi (yo’llanma: oldingi qo’shish amaliga qaralsin)
Tekshirish yoki ikkinchi usul:
1) 2C116=2x162+12x161+1x160=2x256+192+1=512+193=70510
2) 1A16=1x161+10x160=16+10=2610
3 ) 705x26=1833010
4) 18330 16
18320 1145 16
10 1136 71 16
9 64 4
A 7 1833010=479A16;
Topshiriqalr:
1. 10С216 : 11Е16= Х16
10С216 Х10
Yechilishi: 10С216 =1х163+0х162+12х161+2х160=4096+192+2=429010
2. 11Е16 Х10
Yechilishi: 11Е16=1х162+1х161+14х160=256+16+14=28610
429010:28610=1510
1510 Х16
1510 = F16
3.10111002=X8
4.110010001112=X10
5.11101011102=X8
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
Uyga vazifa: Takrorlash
24-Mashg’ulot:
Axborotlarni kodlash
Axborotlarni kodlash.
Informatikada axborotlar ikki turga –analog va raqamli (diskret) axborotlarga bo’lib o’rganilad Analog axborotlar uzluksiz mavjud bo’lib, uni ixtiyoriy vaqtda qabul qilish mumkin, boshqacha aytganda, analog axborotlar atrof –muhitga (shu jumladan insonga ham ) uzluksiz ta’sir etuvchi energetik signallardir. Tabiatda bu signallarning ikkita aynan bir xil kombinatsiyasi uchramayd Biz ikkita aynan bir xil tovush hatto bir daraxtda ikkita aynan bir xil yaproq uchratmaymiz. Ammo buning teskarisi, ya`ni bir xil shaklga ega bo`lib, turli mazmun kasb etadigan holat ham mavjud. Masalan, bitta nota qog`ozda bitta yagona belgi bilan ifodalansada, u turli musiqa asboblarida (g`ijjak yoki nayda) ijro etilganda, uning farqini darhol sezamiz.Ta`kidlash joizki, analog axborotlarni qayta ishlash uchun ularning biror davrdagi holatini ajratib olishimiz va tahlil qilishimiz lozim. Buning uchun esa bu axborotni boshqacha shaklga o`tkazishimiz lozim. Bunda turli belgilardan foydalanamiz. Har xil ranglarni turli raqamlar bilan, tovushlarni esa notalar bilan belgilab, analog axborotni raqamli axborotga aylantirishimiz mumkin. Inson tomonidan yaratilgan qurilmalar ichida analog axborotlar bilan ishlaydiganlari ham, raqamli axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mavjud.Analog qurilmalarga televizor, telefon, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuterni misol qilish mumkin. Hozir raqamli televizor va raqamli telefonlar hayotimizdan keng o`rin olmoqda.
Biz axborotlarni turli – tuman signallar holatida qabul qilamiz. Signallarning turli tumanligi axborotlarni qayta ishlash jarayonini murakkablashtirad Shuning uchun ham axborotlarni to`plash, saqlash, qayta ishlashni osonlashtirish maqsadida ular bir xil shaklga keltirilad Ya`ni, axborot aniq bir qoidalar asosida qayta ishlash uchun qulay bo`lgan belgilar bilan almashtirilad Bu jarayon axborotni kodlash (shifrlash) deyiladi. Axborotlarni kodlash faqat qayta ishlash qulay bo`lishi uchun emas, balki insoniyat tomonidan axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo`llaniladi.
|
| |
